Šumadijska crkva čija arhitektura oslikava politička stremljenja Miloša Obrenovića

U podnožju Gledićkih planina u XIX veku je izgrađena crkva u čijoj arhitekturi se ogledaju nove tendencije tokom druge Miloševe vladavine.

Na teritoriji grada Kragujevca, u podnožju Gledićkih planina smeštena je jedna od najautentičnijih crkava u ovom delu Šumadije. Skrivena u ušuškanoj prirodi i obavijena velom romantizma i barokno – klasicističkog stila, crkva je značajan primer novih tendencija, nastalih u Srbiji sredinom XIX veka.

Crkva je sagrađena u XIX veku i od tada pa sve do danas, očuvala je izvorni izgled spoljašnje arhitekture. Izuzetno graditeljsko delo, grošnička crkva je bogato nasleđe prošlosti Srba i kao takva zavređuje posebnu pažnju.

Istorijat Crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Grošnici

Misteriozna Crkva Svetih apostola Petra i Pavla stoji na bregu Gledićkih planina u blizini Grošničke reke i već skoro dva veka budno motri na ljude koji ovim putem prolaze. O njoj nema mnogo sačuvanih istorijskih podataka, a upravo ta misterioznost čini je intrigantnom i drukčijom od ostalih verskih objekata ovog kraja.

Sagrađena je u XIX veku, odnosno 1857. godine na mestu hrama iz 1836. godine, za vreme druge vladavine Miloša Obrenovića, kada je romantizam u kulturnom i umetničkom životu dostigao svoj vrhunac.

Druga vladavina kneza Miloša Obrenovića bila je po mnogo čemu značajna za nacionalnu istoriju, posebno u pogledu njene spoljne politike i učvršćivanja međunarodnih odnosa sa Turcima i zapadnim državama. Osim što su Osmanlije još za Miloševog života pristale da posle njegove smrti na presto dođe njegov sin, knez Mihailo, inovativnosti i noviteta bilo je i u arhitekturi i umetnosti.

Jačanje veza između Srbije i zapada dovelo je do prisustva elemenata evropskog baroka sa elementima klasicizma. U vreme kada je sagrađena, crkva je predstavljala uključivanje Kragujevca u evropske tokove i stilove gradnje, što je bilo posebno važno za urbanizam grada, nekadašnje Miloševe prestonice.

Arhitektura i živopis Crkve Svetih apostola Petra i Pavla u Grošnici

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla je impozantna građevina bazilikalne osnove sa oktogonalnom kupolom iznad centralnog dela. Naizgled jednostavne arhitektonske gradnje, crkva je, zapravo, personifikacija evropskog baroka i klasicizma sa klasičnim srpskim ukrasima, koji dominiraju frontalnim delom. Fasada crkve je izrađena od kamena peščara, ukrašena horizontalnim i vertikalnim fugama, a ispod profilisanog krovnog venca nizom slepih arkada na konzolama.

Na zapadnoj strani crkve je vitki, barokni zvonik, a na istočnom delu je polukružna, oltarska apsida. Prozori i portal crkve su lučni sa bogatom dekorativnom obradom, dok je krovni venac profilisan, a na fasadi ispod venca su urezane slepe arcade sa konzolama. Bogato graditeljsko nasleđe crkve koji obeležava kraj barokno – klasicističkog stila i početak nove epohe u gradnji crkava sa romantičarskim istorizmom, jedinstven je primer inovativnih stilskih karakteristika nacionalne prošlosti.

Arhitektura crkve je sama po sebi bogata umetnička tvorevina. Za razliku od spoljašnjosti, enterijer crkve je dosta skromno obrađen, sa ikonostasom iz 50-tih godina XX veka. Visokopregradni i bogato izrezbareni ikonostas krase ikone novijeg datuma, koje su delo Adonisa Stergiua. Ikonostas je radio Nestor duboresac, majstor ohridsko-debarske škole, a sastoji se iz dve zone, obe dekorativno oslikane bogatom predstavom. U prvoj se nalaze prestone ikone Bogorodice i Hrista, Jovana Krstitelja, Svetih apostola Petra i Pavla (kojima je crkva i posvećena), Arhanđela Mihaila i Svetog Stefana.

Druga zona ikonostasa ukrašena je predstavom dvanaest apostola, sa po šest apostola i sa jedne i sa druge strane, dok je na centralnom delu oslikana scena Isusa Hrista, Bogorodice i Jovana Krstitelja.

Osim živopisa koji je rađen pre nekoliko godina, i pod od mermernih ploča je, takođe, novijeg datuma. U priprati i na severnom zidu naosa ugrađeno je 11 mermernih spomen ploča sa uklesanim imenima žitelja Grošnice, kao i okolnih sela, koji su poginuli u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu.

Kako je Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Grošnici proglašena za kulturno dobro?

Zbog svog posebnog kulturnog i istorijskog značaja, Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Grošnici je utvrđena za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture Odlukom Vlade Republike Srbije od 13.12.2002. godine. Kao deo kulturne baštine Srbije, crkva od trenutka proglašenja za spomenik kulture, zauzima posebno mesto u kulturnom i verskom životu srpskog naroda, ali to svakako ne umanjuje njenu vrednost i ranijih godina.

U crkvi Svetih apostola petra i Pavla žitelji Grošnice proslavljaju praznike, a zbog svoje prirodne lepote i bogate kulturne tradicije, crkva zadivljuje i privlači brojne posetioce. Upečatljivom kompozicijom živopisa izvanrednog kolorita, zajedno sa jedinstvenom arhitekturom, Crkva Svetih apostola Petra i Pavla predstavlja oazu duhovnosti, istorije, umetnosti i kulture.

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika Kragujevac