Ušuškan u brdima Rujevice, ovaj manastir čuva zanimljive priče i legende o svojoj istoriji

Manastir Drača svojim istorijskim i umetničkim značajem, kao i ulogom koju je odigrao u burnim danima obnove srpske države, zauzima značajno mesto u kulturnoj istoriji srpskog naroda.

U njemu je jedno vreme bila osnovna škola, jedna od najstarijih u Šumadiji, a prema predanju, na mestu sadašnje crkve postojao je srednjovekovni hram podignut krajem XIV veka, u kome je živeo i umro svetogorski monah i svetitelj, prepodobni Jov.
Iako je tokom istorije mnogo puta rušen i obnavljan, manastir Drača je svojom duhovnošću i religioznošću okupljao vernike.

Istorijat manastira Drača

O najranijoj istoriji ovog jednostavnog, a istovremeno impozantnog pravoslavnog manastira, ušuškanog u brdima Rujevice, nema puno podataka. Naime, postoji pretpostavka je Drača postojala znatno pre XVIII veka, još u srednjem veku i da je tada bila jedna od značajnijih duhovnih centara srpske države.

Manastir se pominje i u vezi sa svetogorskim monahom Jovom, koji je navodno sahranjen na mestu gde je kasnije podignuta crkva. Monaha su posle njegove smrti kolima poneli za Atos, ali na mestu gde se sada nalazi crkva, kola su se iznenada ukočila i nisu mogla da nastave put. Na tom mestu, verujući da je to Božija volja, Jov je sahranjen, sagrađena je crkva i podignut je manastir.

Istoriju manastira Drače obeležile su poznate sveštene ličnosti, koje su živele u manastiru pre Staniše Mlatišume, pop Josif iz Rakovice i iguman Leontije.

Staniša Marković Mlatišuma značajna je istorijska ličnost iz perioda borbi Austrijanaca sa Turcima. Osim što je imao značajnu ulogu u vojnom i političkom životu Srbije, Mlatišuma je poznat i kao zaštitnik i obnovitelj postojećih crkvi i manastira. Njemu se pripisuje i obnova Drače sa crkvom Sv. Nikole, a za to se vezuju i dva zanimljiva narodna predanja. Prema prvom, Mlatišuma se sastao sa igumanom Leontijem, koji mu je pričao o porušenosti i stradanju manastira. Nakon toga, Staniša je u manastir doveo svoja tri bolesna umobolna sina koji su posle pročitane molitve i boravka u manastiru ozdravili. Iz zahvalnosti prema svecu i iz zahvalnosti prema igumanu, Staniša je odlučio da obnovi manastir. Prema drugom, Staniša je obnovio porušeni manastir kako ne bi svo blago ostavio svojim umobolnim sinovima, koji bi ga uludo potrošili.

Ovim legendama i pričom o sveštenim licima, Drača je imala značajno uporište da postane duhovni centar ovog dela Srbije. Kada se u manastiru u vreme Kočine krajine krio Koča Anđelković, vođa srpskih dobrovoljaca u Austrijsko-turskom ratu (1788-1791), manastir je posebno dobio na duhovno – kulturnom značaju.

Ali, to je imalo svoju cenu.

Saznavši da se u njemu krije jedna takva ličnost koja se suprotstavila Osmanlijama, Turci su brzo reagovali i urušili i spalili manastir. Sudbina Drače nije bila nešto drukčija od sudbine drugih pravoslavnih manastira, ali upravo to konstantno urušavanje pravoslavlja, podstaklo je u prvim decenijama XIX veka Tomu Vučića Perišića da obnovi Draču.

Manastir je imao značajnu tradiciju u radu na prosvećivanju stanovništva osnivanjem škole u XIX veku. Postoji pretpostavka da je prvu školu u okviru manastira podigao Staniša Mlatišuma u XVIII veku i da je ona bila jedna od najstarijih u Šumadiji. Nije poznato koliko je služila i koji su joj bili učitelji, ali pretpostavlja se da su to bili kaluđeri koji su imali bar neko znanje o školstvu i obrazovanju. U vreme Prvog srpskog ustanka škola nije radila, ali ima podataka da je već 1830. godine škola u Drači bila jedan od dva centra obrazovanja i prosvećivanja (pored škole u manastiru Kamenac). Ona je bila smeštena u konaku manastira i radila je kao manastirska škola, koju je manastir osnovao, izdržavao i u njoj izvodio nastavu. Tek pedesetih godina XIX veka kraj manastira sazidana je od kamena i opeke školska zgrada skromnih arhitektonskih vrednosti, koja je sačuvana do danas, ali se trenutno više ne koristi za školu.

Živopis i arhitektura

Živopis manastira je značajna likovna celina iz prve polovine XVIII veka u Srbiji, nastao u vreme velikih duhovnih i likovnih previranja. Po svom repertoaru, rasporedu i ikonografiji, blizak je srpskim srednjovekovnim manastirima, a stilske karakteristike živopisa povezuju dračke majstore sa Svetom Gorom, pa je verovatno da su oni stekli svoja slikarska znanja upravo tamo.

Slikarstvo je rađeno 1735. godine, a prikazane su uobičajene scene iz velikih praznika, Hristovih čuda i stradanja, života Svetog Nikole, života Jovana Krstitelja i slično. Ikonostas crkve je postavljen početkom XIX veka na mestu gde se nalazio i prvobitni ikonostas iz 1736. godine, koji je sa celokupnim manastirskim inventarom krajem XVIII ili početkom XIX veka bio spaljen. Ovaj novi ikonostas je viši od prvobitnog i na njemu se nalazi više od trideset umetnički vrednih ikona, a poseban je duborezni krst sa slikanom predstavom "Raspeće Hristovo".

Arhitektura manastira je vrlo upečatljiva, iako je vrlo jednostavna i može se reći da dolazi u red onih spomenika prošlosti koji je odlikuju skromnom arhitekturom i jasnošću konstrukcije. Po svojoj arhitektonskoj koncepciji, crkva pripada retkim spomenicima arhitekture, koja je prema tradiciji pripada moravskoj stilskoj grupi, koja nastavlja svoj život i u XVIII veku. Osnova je izduženog oblika, sa jasno funkcionalno izraženom pripratom, naosom i oltarskim prostorom.

Crkva je rađena u obliku trikonhosa, sa polukružnim apsidama spolja i iznutra. Na zapadu je mali narteks, a iznad centralnog dela naosa se uzdiže vitka kupola. Dok su donji delovi građevine zidani od peščara, gornji su u kombinaciji kamena, opeke i sige.

Kako je Drača proglašena za kulturno dobro?

Manastir Drača, predstavlja jedinstveno kulturno, istorijsko i duhovno središte pravoslavnih vernika. Njegove freske jedne su od najlepših u ovom delu Srbije. Izuzetne monumentalnosti, manastir Drača je utvrđen za nepokretno kulturno dobro-spomenik kulture Rešenjem Zavoda za naučno proučavanje spomenika kulture od 11. juna 1955. godine, a kategorisan je kao kulturno dobro od velikog značaja Odlukom Skupštine SRS od 7. aprila 1979. godine.

Nakon što je utvrđen za spomenik kulture, na manastiru su 1967. počeli konzervatorsko-istraživački radovi. Na crkvi i u porti crkve urađena su detaljna sondažna arheološka istraživanja, kojim je konstantovano postojanje grobova. Godine 1969. izvedeni su i radovi na preventivnoj zaštiti živopisa, koji su podrazumevali opšivanje ivica živopisa sa dobro vezućim malterom.

Tokom 1971. godine izvršeno je kompletno čišćenje fasada na crkvi i mestimično je izvršeno fugovanje, sa toniranim malterom i delimičnom zamenom dotrajalih delova blokova ili kamena, a ujedno su nastavljeni i radovi na konzervaciji živopisa. Kako ovi radovi na arhitekturi crkve, koja je u potpunosti konzervirana i prezentirana, nije objedinila radove na krovne površine, već naredne godine je zamenjen dotrajali krovni pokrivač. Značajni konzervatorsko-istraživački radovi izvršeni su 2004. godine zajedno sa rekonstrukcijom elektroinstalacija i izradom gromobranske instalacije.

Upečatljivim kompozicijama fresaka sjajne linearnosti i izvanrednog kolorita, zajedno sa jedinstvenom arhitekturom, Drača predstavlja oazu duhovnosti, religije, istorije, umetnosti i kulture. Danas, manastirski kompleks u brdima Rujevice, predstavlja izvor blaženstva, mira i spokoja za pravoslavne vernike, koji je iz godine u godinu sve posećeniji.

Autor: Zavod za zaštitu spomenika Kragujevac