Najveći graditeljski poduhvat ustaničke Srbije: Karađorđev grad u Topoli bio je centar burnih istorijskih dešavanja

Karađorđev grad je mesto koje čuva srpsku tradiciju i oživljava istoriju.

Kultura i identitet srpskog naroda povezani su neraskidivim vezama sa Topolom, kao prestonim mestom "oca Srbije" kako Njegoš naziva Karađorđa, vođu Prvog srpskog ustanka. Prostorno kulturno-istorijska celina, Karađorđev grad, mesto je u kome je ponikla dinastija Karađorđević i kao takva predstavlja jedinstveni nacionalni simbol Srbije, koji svedoči o istorijskim događajima i znamenitim ličnostima, čiji je uticaj bio od presudnog značaja ne samo za razvoj varoši Topole, već i tok srpske istorije XIX i XX veka.

U okviru nje su Karađorđev konak, Crkva Svete Bogorodice i zgrada stare škole, koja je sagrađena sredinom XIX veka u kojoj je svojevremeno bila smeštena Bibliоtеka "Radоjе Dоmanоvić".

Sve tri građevine, reprezentativne na svoj način, dočaravaju nekadašnju sliku istorijskog grada u Topoli i daju poseban utisak čitavom kompleksu.

Istorijat Karađorđevog grada

KARAĐORĐEV GRAD, mesto koje na sam spomen imena označava kulturno-istorijsku baštinu, najveći je graditeljski poduhvat ustaničke Srbije, koji su prema Karađorđevoj zamisli izveli poznati neimari tog doba: Dimitrije, Sava Perišić iz Beograda, Andrija iz Palanke, Đura iz Požarevca i Cena iz Biskupa u Ramskoj nahiji sa svojim zidarskim družinama. Iako je građen samo dve godine, u vremenskom periodu od 1811. do 1813. godine, Karađorđev grad je postao centar diplomatske, sudske, vojne i trgovačke aktivnosti.

Kao najznačajnija i najreprezentativnija građevina u okviru kompleksa ističe se Karađorđev konak ili dvor, podignut 1811. godine. Iako je konak sagrađen kao glavna dvorska zgrada, ona u sebi sadrži elemente narodnog graditeljstva i kao takva prikazuje autentičnu sliku nekadašnje srpske arhitekture. U konaku je stalna postavka vožda Karađorđa, sa izloženim eksponatima iz njegovog života, u ambijentu u kome je vožd živeo i radio. Kao svojevrstan istorijski spomenik, Karađorđev konak je dokaz burnih dešavanja tokom XIX I XX veka, kada je ovaj kraj bio bure baruta buna i ustanaka.

Druga, podjednako reprezentativna i istorijski značajna građevina, je Crkva Svete Bogorodice, u narodu poznata i pod nazivom Karađorđeva crkva. Kako je sagrađena u okviru Karađorđevog grada, njen zvonik imao je funkciju jedne od četiri gradske kule. Za nju je karakteristično to da su se njena zvona prva oglasila u oslobođenoj Srbiji, a zvona su izlivena u Beogradskoj topolivnici. U njoj je Karađorđe prvobitno bio sahranjen, a crkva je bila njegovo grobno mesto narednih 111 godina, sve do 1930. godine kada je njegovo telo preneto u Crkvu Svetog Đorđa na Oplencu.

Treća građevina u okviru kompleksa je stara škola, sagrađena sredinom XIX veka, koja je po svojoj skromnosti i autentičnosti uspela da očuva nekadašnji duh školstva i obrazovanja.

Arhitektura

DUH BORBE NARODA I NJEGOVOG VOĐE odiše Karađorđevim gradom. Najstariji deo celine je autentičan, građen u tradicionalnom stilu arhitekture. Sam kompleks istorijskog grada je prezentacija monumentalnih građevina tog vremena na kojima je ispisan deo nacionalne istorije.

Karađorđev konak, kao najrepezentativnija građevina u okviru kompleksa, zidan je kamenom u krečnom malteru. Pravougaone je osnove, sa karakterističnim prostranim tremom sa nizom stubova sa ogradom od profilisanog šašovca na glavnoj strani. Poseban utisak čitavoj građevini daje visoka kamena kula na zapadnoj strani konaka.

Sa druge strane kompleksa svojom jednostavnošću, a istovremeno i autentičnošću, ističe se Crkva Svete Bogorodice. Crkva je skromnih dimenzija, a prvobitno je bila pokrivena ćeramidom da bi kasnije ćeramida bila zamenjena bakarnim pokrivačem, koga za vreme Prvog svetskog rata 1916-1917. godine skidaju Austrijanci zajedno sa zvonima i crkvu prekrivaju običnim limom. Današnji izgled, crkva je dobila 1961. godine prilikom restauracije i tada je lim prekriven ćeramidom.

Živopis crkve je autentičan primer skladnosti i umerenosti, a istovremeno i izuzetnosti zbog velelepnog ikonostasa u duborezu sa maštovitim prepletima i kopijama srednjovekovnih ikona. Na živopisu crkve je najpre radio slikar Jeremija Mihailović, a nastavio i završio Petar Nikolijević Moler. Kako je prvi deo ikonostasa izgoreo 1813. godine od strane Turaka koji su spalili Karađorđevu crkvu, neophodno je bilo obnoviti ga. Sadašnji ikonostas je nastao dvadesetih godina XX veka i izuzetno je delo trojice majstora ohridsko-debarske škole.

Škola u okviru kompleksa je sama po sebi pravi primer tradicionalnog stila izgradnje i upotpunjuje sliku tradicije, istorije i kulture XIX veka. Kao nemi svedok svih građevina u kompleksu veličanstveno se uzdiže spomenik Karađorđu, koji svojom grandioznošću zadivljuje i pleni posetioce. Spomenik je izrađen od jablaničkog crnog mermera i delo je srpskog i jugoslovenskog vajara Petra Palavičinija. Karađorđe je predstavljen kao rodonačelnik dinastije, uspravnog stava ogrnut kabanicom, pri čemu u jednoj ruci drži sablju, a u drugoj pisanu povelju.

Kako je Karađorđev grad proglašen za kulturno dobro?

ZNAČAJ KARAĐORĐEVOG GRADA nadmašuje lokalni okvir i predstavlja spomenik kulture od izuzetnog značaja u kome su postavljeni temelji obnovljene srpske državnosti. Za spomenik kulture od izuzetnog značaja kategorisan je odlukom Skupštine SRS 7. aprila 1979. godine, a za prostornu kulturno - istorijsku celinu odlukom Vlade Republike Srbije od 12.10.2006. godine.

Kao mesto koje je u prošlosti bilo sedište diplomatske, privredne, trgovačke, sudske i vojne delatnosti, šezdesetih godina XX veka započeta su detaljnija istraživanja i konzervatorsko-restauratorski radovi na kompleksu. Na osnovu elaborata iz 1963, 1967. i 1979. godine, tokom 1980. godine urađena je skica urbanističkog rešenja Karađorđevog grada, pa se u narednim godinama radilo na njegovoj realizaciji.

Dalja obnova Karađorđevog grada sa njegovom kompletnom rekonstrukcijom predstavljala je samo nastavak prethodnih radova, a idealna prilika za detaljnije radove bila je proslava povodom 200 godina od Prvog srpskog ustanka. Tom prilikom, 2004. godine, napravljen je program zaštite i revitalizacije spomenika kulture koji je podrazumevao rekonstrukciju pojedinih detalja i objekata, konzervaciju i restauraciju kompleksa.

Karađorđev konak, kao prestona rezidencija vođe Prvog srpskog ustanka, originalan je prikaz života jedne od najznačajnijih ličnosti XIX veka, dok sa druge strane crkva i škola prezentuju duh vere, vaspitanja i obrazovanja.

Autor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac