Ove građevine postale su simboli Novog Sada, a projektovao ih je jedan čovek - pionir moredne arhitekture XX veka

Dragiša Brašovan bio je jedan od najznačajnijih srpskih arhitekata, a zgrade koje je on projektovao postale su, naravno uz mnoge druge, simboli Novog Sada.

I dok se u glavi još uvek razmotava film u sepiji, pred vama se uzdiže "lađa", čuvena zgrada Banovine.

Kada se prođe Banovina, nepun minut vožnje u istom smeru, nailazi se na još jednu zgradu na kojoj, kada se oči zaustave, mozak šalje signal – u Novom Sadu si. Zgrada Glavne pošte.

Ima Novi Sad još poznatih i prepoznatljivih zdanja među kojima i Srpsko narodno pozorište, katedrala, sinagoga, kuće baroknih fasada… ali ove tri, prve na koje nailazi svako ko ovim putem dolazi u grad, projektovao je jedan čovek, Dragiša Brašovan.

Rođen u Vršcu, 25. dana maja 1887. godine, Dragiša Brašovan postao je jedan od najcenjenijih arhitekata u Jugoslaviji, ali i na međunarodnom nivou. Bio je jedan od pionira srpske moderne arhitekture i graditelj mnogih gradova. Njegovi najzapaženiji projekti nastali su uglavnom nakon 1925. godine, kada je osnovao firmu za projektantske usluge "Arhitekta Dragiša Brašovan". Jedan od najvažnijih projekata upravo je građevina koja je postala jedan od simbola Novog Sada.

Kompleks Banovine

NOVI SAD JE, objavom Kralja Aleksandra I Karađorđevića, od 3. oktobra 1929. godine, postao prestoni grad jedne od devet jugoslovenskih banovina. Dunavska banovina, kako se zvala, bila je jedna od najrazvijenijih i brojala je 2,3 miliona stanovnika.
Ekonomski i privredno razvijena, Dunavska banovina morala je da dobije svoj banovinski kompleks. Na konkursu za izgradnju Banovinskog kompleksa izabran je projekat Dragiše Brašovana.

Prema njegovoj zamisli, na prostoru od 28.000 kvadrata "Malog Limana" podignute su dve odvojene zgrade koje čine jedinstvenu kompoziciju.

Izvor: Nenad Nedomacki/Shutterstock

Veća građevina potkovičaste osnove, takozvana dunavska lađa, duga je 185, a široka 42,5 metra i proteže se duž današnjeg Bulevara Mihajla Pupina, a tadašnjeg Bulevara kraljice Marije. Od suterena do potkrovlja ima pet etaža, kao i pet ulaza, od kojih su dva središnja, reprezentativni i službeni. Iznad reprezentativnog ulaza nalaze se medaljoni sa likovima kralja Petra Prvog, kralja Aleksandra, vojvode Stepe Stepanovića, Živojina Mišića, Radomira Putnika i Petra Bojovića koje je izradio bračni par Baranji.

Čitava arhitektonska kompozicija palate obložene bračkim belim mermerom akcentovana je 42 metra visokom kulom na severoistočnom uglu.

Druga zgrada, Banski dvor, izgrađena je nad krstastom osnovom. Centralnu poziciju ovog zdanja zauzima većnica u kojoj se i danas održavaju zasedanja skupštine AP Vojvodine.

Dom radničke komore

Kako bi štitila moralne i materijalne interese radnika Kraljevine Jugoslavije, u Novom Sadu je između dva rata osnovana Radnička komora. Vrlo brzo se javila potreba da ova brzorastuća organizacija dobije svoju zgradu. Objavljen je konkurs, a na njemu je, i od strane javnosti i od strane struke, odabran projekat Dragiše Brašovana.

Dinamična kompozicija objekta naglašena je ekspresionističkim motivom – izraženom vertikalom na uglu. Niži slojevi fasade i kula izvedeni su od crvene opeke dok su viši slojevi fasade bele boje.

Izvor: Ivan Miladinović

Dom radničke komore svečano je otvoren 5. jula 1931. godine. Posle Drugog svetskog rata zgrada je promenila ime u Radnički dom Svetozar Marković, ali joj je namena ostala ista.

Zgrada Glavne pošte

Na uglu Bulevara Mihajla Pupina i Ulice Narodnih heroja, 1961. godine, započeta je izgradnja još jedne Brašovanove zgrade. Pošti u Novom Sadu postao je nephodan prostor za kancelarije, a izgradnja je poverena proverenom znalcu.

Visoka kula, koja je ujedno i centralna zgrada, broji trinaest etaža, i nekada je dostojanstveno vladala krajolikom kao jedan od prvih novosadskih nebodera. Građena je tri godine, a sa njene leve i desne strane, praveći blagi luk, nalaze se dva dosta niža aneksa.

Izvor: Nenad Nedomacki/Shutterstock

Pored toga što kroje lice Novog Sada, kroz kompleks Banovine, zgradu Radničke komore i zradu Glavne pošte mogu da se isprate i faze razvoja stvaralaštva Dragiše Brašovana, od ekspresionizma preko međuratnog modernizma do posleratnog funkcionalizma, što ih, zajedno sa njihovim tvorcem čini simbolima moderne arhitekture XX veka.

Tekst je objavljen u sklopu projekta koji je sufinansiran iz budžeta Grada Novog Sada. Stavovi izneti u podržanom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Promo