Sagrađen je u vreme despota Stefana, a u njemu su se venčali knez Miloš i Ljubica: Istorija i nasleđe manastira Kalenić

Sagrađen u prvoj polovini XV veka, manastir Kalenić je do danas ostao riznica srpske srednjovekovne istorije i centar duhovnosti.

MANASTIR KALENIĆ, jedan od najznačajnijih srednjovekovnih manastira u Srbiji, sagrađen je početkom XV veka za vreme despota Stefana Lazarevića.

Istorijat manastira Kalenić

U prvoj polovini XV veka, u blizini  Rekovca, u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića, podignut je kao zadužbina protovestijara Bogdana, njegove žene Milice i brata Petra. O tome svedoči ktitorska kompozicija u crkvi i jedan kasniji zapis urezan u donjem delu ove freske. Bogdan je bio jedan od velmoža i bliskih ljudi despota Stefana, koji je radio kao upravnik finansija, i imao važnu ulogu u državi.

Iako je osnovan u prvoj polovini XV veka, manastir se prvi put u istorijskim izvorima pominje sedamdesetih godina XV veka, tj. u turskim popisima stanovništva. Kao i većina manastira, i Kalenić je tokom svog postojanja pretrpeo razaranja više puta, ali je ipak uspeo da zadrži svoj prvobitan stil gradnje.

Crkva koja je posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice je tokom ovih pomenutih razaranja ostala neoštećena i kao takva zaslužno je postala sinonim za negovanje religioznosti i duhovnog mira.

Kroz vekove, kao duhovno blago Srbije, Kalenić je posetio veliki broj ljudi, a u njemu su se 1806. godine venčali knez Miloš Obenović i kneginja Ljubica, a kum na venčanju bio im je Karađorđe Petrović. O tome koliki ugled je Kalenić svojevremeno uživao potvrđuje se podatkom da su 1815. godine, iz Srema u ovaj manastir prenete mošti Stefana Prvovenčanog, gde su bile sve do 1839. godine, kada su smeštene u Studenicu.

Arhitektura manastira Kalenić

Manastir Kalenić je sagrađen u moravskom arhitektonskom stilu i kao takav ubraja se u najznačajnije sakralne građevine moravske stilske grupe. Osnova crkve, posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice, je u obliku sažetog trikonhosa sa pripratom, a zidana je od naizmeničnih redova kamena i opeke spojenih debelim slojem krečnog maltera.

Na prvi pogled, manastir odaje utisak prefinjenog i elegantnog stila, sa bogato ukrašenim ornamentima izvedenim u opeci. Dekorativna kamena plastika na prozorima, portal, rozetama i lukovima spada u najlepša ostvarenja takozvane moravske škole. Njen glavni motiv je preplet sastavljen od dvočlane trake, stilizovanih ljiljana i palmeta. Živopisnost i dekorativnost su glavna obeležja ove sakralne građevine, i kao takva, spada u retke srednjovekovne srpske manastire koji nad prozorskim otvorima ima isklesane ne samo životinjske, već i ljudske likove. Jedan od najznačajnijih prikaza rađen je u luneti iznad južnog prozora priprate, a to je reljefni prikaz Bogorodice sa Hristom i šestokrilnim serafimima.

Potkrovlja manastira su bogato ukrašena ornamentima izvedenim u opeci sa naglašenim ritmom polihromije spoljnih zidova, igrom lukova, kolonadom, kao i razigranom formom krovova. Unutrašnjost crkve je impozantnog izgleda sa ukrašenim freskama koje se svrstavaju u red najuspešnijeg srednjovekovnog slikarstva Srbije. Nastale su pod uticajem vizantijske umetnosti i odlikuju se sigurnim crtežom, prefinjenim gotovo pastelnim koloritom i nežnom plastičnošću ljudske figure.

Kako je manastir Kalenić proglašen za kulturno dobro?

Manastir Kalenić utvrđen je za nepokretno kulturno dobro-spomenik kulture Rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS od 10. marta 1948. godine, a kategorisan kao kulturno dobro od izuzetnog značaja Odlukom Skupštine SRS od 7. aprila 1979. godine.

Iako je za nepokretno kulturno dobro-spomenik kulture utvrđen tek posle Drugog svetskog rata, prvi konzervatorski radovi izvedeni su dvadesetih godina XX veka. Tada su otkriveni novi podaci o prvobitnom izgledu manastira, a posebno su značajni fragmenti sa dekoracijom u obliku plitkoreljefnih lozica koje imaju sasvim poseban karakter, a koje po svoj prilici potiču od romanskih lozica sa spomenika raške škole.

Opsežna istraživanja i konzervatorsko-restauratorski radovi na manastiru počeli su sedamdesetih godina XX veka. Tada je stručna ekipa Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac obišla manastir kako bi izvršila redovnu kontrolu stanja spomenika kulture. Tom prilikom ustanovljeno je da je crkva u dobrom stanju, ali da je ipak potrebno intervenisati za radove na pojedinim delovima manastira. Stoga, 1971. godine izvršeno je obijanje maltera, revizija krovnog pokrivača, malterisanje i bojenje fasade, kako bi se sačuvala njena kulturna dragocenost i autentičan stil arhitekture.

Konzervatorsko-restauratorski radovi izvršeni su i tokom osamdesetih i devedesetih godina XX veka, a tom prilikom porta je uređena i planski ozakonjena. Radovi su izvršeni i na crkvi, na konaku, dok su arheološki radovi u severoistočnom delu porte omogućili da bude sagledana prvobitna arhitektura terena i način gradnje. Tokom ovog perioda oformljena je mala konzervatorska radionica u glavnom konaku u kojoj se vršila konzervacija materijala, koji će biti smešteni u riznici manastira u malom konaku.

Nekada muški, a danas ženski manastir na čelu sa igumanijom Nektarijom, Kalenić je tokom svoje istorije imao značajan uticaj kako u kulturnom, tako i u duhovnom aspektu. Kao mesto spokoja i duhovne religioznosti, manastir je simbol naše države i crkve sa bogatim istorijskim nasleđem i predivnom prirodom koja ga okružuje.

Autor: Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac