Prva kragujevačka gimnazija – temelj kulture i obrazovanja, za čije ime se vezuje se tragična epizoda II svetskog rata

Prva kragujevačka gimnazija jedna je od najlepših zgrada Srbije, koja ponosno čuva i neguje svoju viševekovnu istoriju.

Retko koja zgrada u Srbiji tako ponosno i dostojanstveno neguje svoje kulturno blago kao zgrada Prve kragujevačke gimnazije. Kao živo svedočanstvo na sva politička, kulturna i naučna dešavanja tokom XIX i XX veka, ona godinama važi za uglednu obrazovnu ustanovu i školu od posebnog nacionalnog identiteta.

U njoj su učili ugledni političari: Svetozar Marković, Milan Nedeljković Piroćanac, Nikola Pašić i Stojan Protić, kao i književnici Đura Jakšić, Radoje Domanović i mnoge druge poznate ličnosti naše istorije. O njoj se sa poštovanjem govori, njenim kulturno-obrazovnim manifestacijama rado prisustvujemo, a svake godine kao način negovanja kulture sećanja na žrtve organizuje se komemorativna manifestacija "Veliki školski čas".

Istorija Prve kragujevačke gimnazije

Na inicijativu Vuka Stefanovića Karadžića i Dimitrija Isailovića, u Beogradu je 1830. godine osnovana Velika škola koju su pohađali kneževi sinovi Milan i Mihajlo. Kako je u periodu od 1818. do 1841. godine Kragujevac bio prestonica kneževine Srbije, po naređenju kneza Miloša Obrenovića gimnazija je premeštena 1833. godine u novoosnovanu prestonicu. Useljena je u kuću Petra Topalovića, poznatog bogataša, nadzornika izgradnje kragujevačkog dvora i pridvorne crkve kneza Miloša.

Marta 1835. godine Velika škola je prerasla u Prvu gimnaziju kneževine Srbije, kojom su stvoreni uslovi za brži kulturni i obrazovni razvoj grada. Sve do 1838. godine Topalovićeva kuća bila je sedište gimnazije i centar obrazovanja tadašnje kneževine Srbije. Sa osnivanjem Liceja, prve više škole u Srbiji, gimnazija je preseljena u zgradu starog načelstva, koje je bilo kod Arizovića kafane.

Jedno vreme, privremeno sedište gimnazije i Liceja bio je konak Jevrema Obrenovića, brata kneza Miloša, u kome je obitavao prilikom dolaska u varoš. Navodno, zbog obrazloženja da zgrada konaka ne može da primi dovoljan broj učenika, doneta je odluka da se Licej premesti u Beograd, što je i realizovano krajem školske 1840/1841. godine, a gimnazija se ponovo vraća u Jevremov konak.

Septembra 1842. godine usled burnih političkih dešavanja, gimnazija u Kragujevcu je ukinuta, ali je već posle samo tri godine, ponovo krenula sa radom. Sve do 1888. godine, gimnazija je koristila nepodesne i tesne zgrade u kojima nije bilo dovoljno prostorija za pohađanje nastave. Najzad, 1888. godine škola se uselila u novu zgradu, gde se nalazi i danas. U to vreme, bila je najlepša školska zgrada u Srbiji, građena pod direktnim uticajem srednjoevropske arhitekture.

Svoju impozantnost i veličanstvenost neoklasističkog stila gimnazija je zadržala i u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. Tokom balkanskih ratova zgrada gimnazije je korišćena kao kasarna, a tokom I svetskog rata kao bolnica.

Iako je u I svetskom ratu zgrada bila poprilično oštećena, nijedno se ne može uporediti sa tragedijom koja je zadesila učenike i profesore 21. oktobra 1941. godine. Taj, naizgled običan dan, zauvek je promenio živote đaka koji su dane provodili u školskim klupama, mučili se sa zadacima i imali svoje snove i nade. Sve to nestalo je nišanom nemačkih vojnika, poput ranjene ptice slomljenih krila, zaustavljene u letu.

Posle oslobođenja, oktobra 1944. godine u zgradi gimnazije je jedno vreme bila partizanska bolnica, ali ubrzo u njoj ponovo počinje da radi škola. U zgradi se pored redovne nastave održavala i nastava oficirskih kurseva.

Veoma brzo, Prva kragujevačka gimnazija vratila je svoj nekadašnji ugled i sjaj i ponovo postala centar obrazovanja i kulture. Nažalost, januara 2018. godine u požaru koji je izbio izgorele su nastavnička kancelarija i kancelarija direktora. U požaru su uništene vredne umetničke slike i deo bogatog bibliotečkog fonda, kao i razna dokumentacija.

Arhitektura Prve kragujevačke gimnazije

Sagrađena u duhu evropskog stila arhitekture, zgrada Prve kragujevačke gimnazije je odlika elegantnog neoklasicističkog arhitektonskog stila. Ideja o izgradnji jedne takve evropske i impozantne građevine nije sasvim utvrđena, ali je poznato da je projekat stigao iz Beča, a odobrenje iz Ministarstva prosvete. Navodno, kako država nije imala dovoljno para za projekat školske zgrade, sami građani Kragujevca odlučuju da od dela poreza odvoje novac kojim će započeti njenu gradnju.

Bila je to najmonumentalnija školska zgrada u Srbiji sa korintskim stubovima, koji flankiraju zabat sa satom i natpisom. Monumentalna centralna fasada ulepšana je sa širokim lučnim otvorima sa ukrašenim kitnjastim vencem. Spoj modernog i antičkog stila, harmonija kulture i istorije, jednostavnosti i autentičnosti zgrade predstavlja vrhunac kragujevačkog graditeljstva XIX veka.

Vidi opis

Prva kragujevačka gimnazija – temelj kulture i obrazovanja, za čije ime se vezuje se tragična epizoda II svetskog rata

Prva kragujevačka gimnazija

Skloni opis

PODELI

Pogledaj slike

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture KragujevacBr. slika: 5 1 / 5

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture KragujevacBr. slika: 5 2 / 5

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture KragujevacBr. slika: 5 3 / 5

AD

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture KragujevacBr. slika: 5 4 / 5

Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture KragujevacBr. slika: 5 5 / 5

Kako je Prva kragujevačka gimnazija proglašena za kulturno dobro?

Zgrada gimnazije u Kragujevcu utvrđena je za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac od 19. maja 1970. godine, a kategorisana kao kulturno dobro od velikog značaja Odlukom Skupštine SRS od 7. aprila 1979. godine. Budući da su kroz njene klupe obrazovanje stekle neke od najznačajnijih ličnosti koje su pisale našu istoriju, nemoguće je ne reći da gimnazija nije istorijsko nasleđe Srbije. Naprotiv, osim što je istorijsko nasleđe, ona istovremeno predstavlja kulturnu riznicu u kojoj se vekovima smenjuju sećanja na njene đake i profesore.

Shvativši vrednost i značaj jedne takve građevine, 1970. godine započeti su ozbiljniji konzervatorski radovi, a delimične opravke vršene su u periodu 1983. i 1984. godine. Značajniji radovi su obavljeni i tokom 1999. godine, kada je zgrada gimnazije usled bombardovanja stradala.

Takođe, 2002. i 2003. godine stručna ekipa Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kragujevac utvrdila je oštećenja na zgradi. U cilju otklanjanja evidentiranih oštećenja, ekipa je pristupila sanaciji prema sledećem prioritetu: revizija krovnog pokrivača, oštećenih vrata i prozora i obnova fasade, sanacija pukotina na unutrašnjim zidovima plafona i uređenje dvorišta.

Danas, uprkos tragičnoj, ali bogatoj istoriji, zgrada Prve kragujevačke gimnazije trijumfalno i teatralno slavi svoju pobedu. Godinama je uspešno radila na prosvećivanju i izgrađivanju kulturno – obrazovnog nivoa građana, a svoje dostignuće proslavila je 2008. godine kada je proglašena za školu od posebnog nacionalnog interesa, od strane Vlade Republike Srbije.