Mnoge kulture su vekovima pronalazile svoje utočište u malom srpskom mestu na Dunavu - Ramu. A evo i koje sve priče su ostale za njima...
"Dunav je kod Rama toliko lep, da ne morate da se kupate da biste u njemu uživali", kaže gotovo setno pravnik i turistički vodič Ilija Jacanović. Ramska obala je viša od suprotne, pa Dunavovde deluje mnogo širi od realnih 4,1 kilometra. "Iako je kod Golupca on zapravo najširi i od obale do obale ima 6 kilometara, za Ram se kaže da tu teče najširi srpski Dunav, je je preko puta srpski Banat, dok je preko puta Golupca Rumunija, pa se i reka deli između ove dve države", on objašnjava.
Prirodni fenomen, keltsko svetilište i Trajanova Lederata
Dunav je kod Rama svedok još jednom prirodnom fenomenu, neuporedivom stotinama kilometara uzvodno i nizvodno. Tu se ulivaju četiri planinske reke, leve pritoke Karaš i Nera, i desne - Morava i Mlava, nanoseći neverovatnu količnu zemlje, peska i kamena. Tako presecaju maticu na četiri dela, pa Dunav od moćne evropske reke, ovde postaje miran i pitom.
"Ta je pogodnost, između ostalih, uzrokovala uspostavljanje skele kod Rama, i jedan je od razloga zašto su Turci ovde podigli tvrđavu", kaže Jacanović. Zadatak posade tvrđave nije bio samo da kontroliše prolazak Dunavom, već i njegov prelazak, a jedan od najpoznatiih događaja potiče iz 101. odnosno 105. godine, kada u pohode dolazi rimski imperator Trajan i pravi svoj bazni logor Lederatu, dva kilometra nizvodno od fortifikacije. Za namere osvajanja Dakije, Trajan gradi i pontonski most, daleko manje poznat od Trajanovog mosta kod Kladova.
Ovaj se pontonski most oslanjao na čamce i osigurao je "desantni" prelazak Dunava. Arheolozi su pronašli početne stubove za koje je bio vezan, dok jedna gravura na Trajanovom stubu u Rimu prikazuje kako je most tačno izgledao kada su ga prelazile legije imperatora.
Na gravuri se vidi i rimsko utvrđenje Lederata, podignuto uzvodno, u okviru starijeg keltskog utvrđenja zvanog zbirnim imenom opidium. Praktično u sastavu opidiuma, a u samom srcu ruže vetrova, nalazi se i keltsko svetilište, dok je sa ove tačke moguće pratiti putanju sunca od izlaska do zalaska, iako nije najviša na terenu. Na tom mestu drevni Kelti prave udubljenja prirodnim ostenjacima i prinose žrtve bogovima uz prigodne obrede. Lederatu je moguće videti kako na terenu, tako i na svim satelitskim mapama gde se ocrtavaju svi bedemi, iako Kelti, u ljubavi sa prirodom, zidove utvrda prave od zemlje, a ne od kamena. Premda je protokom vremena i smenom civilizacija, došlo do nivelisanja terena, i bedemi i rovovi i danas su uočljivi, kao i svetilište.
Keltsko svetilište, Trajanova Lederata, turska tvrđava: Koje sve priče krije malo mesto na Dunavu - RAM
Borbe između Vizantije i Ugarske
Nauka nema mnogo podataka o periodu od odlaska Rimljana i dolaska Turaka, ali je poznato da su se ovde vodile borbe između Vizantije i Ugarske kraljevine. "U Muzeju nauke i tehnike u Beogradu nalaze se tri vizantijska sidra izvučena iz Rama, pa je Turistička organizacija Velikog Gradišta, koja upravlja Ramskom tvrđavom u pregovorima sa njima da joj ustupe jedno, kad napravimo sopstveni muzej", on kaže, dodajući da je ova epoha još nezavršena istraživačka priča, kojoj epilog tek sleduje.
Ramska tvrđava
U potpunosti su otkriveni svi arheološki slojevi Ramske tvrđave, pa se zna da je ona građena u 15. veku, tačnije 1483. godine, kao jedna od svega tri originalne turske tvrđave u Srbiji, dok ostale Turci preuzimaju od suparnika ili prethodnika. Zida je sultan Bajazit II u aršinskom sistemu mera, gde je jedan građevinski aršin iznosi 76 centimenatra. To je prva tvrđava u Srbiji građena za borbu vatrenim oružjem, pa poseduje čak 36 topovskih mesta. Kolika je ta vatrena moć, pokazuje i podatak da mnogo veća Beogradska tvrđava ima svega 22 topovska mesta, uz "opravdanje" da je potonja građena za potrebu borbe hladnim oružjem, i da je tek kasnije pretrpela promene.
"Zamislite samo tvrđavu na osnovi od 25 puta 35 metara i na njoj 36 topovskim mesta", Jacanović je sve uzbuđeniji, kako niže dokaze o značaju Ramske tvrđave. Međutim, ona nije bila važna samo u ratovima, već i za zaštitu trgovaca koji su noćili u karavan saraju i relaksirali se u hamamu u neposrednoj blizini fortifikacije. "Taj karavan saraj iz 15. veka, jedan je od retkih očuvanih svoje vrste u Srbiji. Potvrda razvijene trgovine je pronađeni kineski porcelan iz 16. veka, koji nikako nije moga biti u posedu vojnika, ograničenih na najnužnije".
S obzirom na sve te artefakte, što sitne što grandiozne, u spoju sa neverovatnom prirodom, muzej na prostor Lederate i keltskog svetilišta, o kojem je govorio Jacanović, biće ekološki. Dakle, ne klasična postavka, već muzej na otvorenom, sve sa pešačkim stazama i stazama zdravlja. Posetilac će tu dobiti informacije ne samo o istoriji, već i o retkim lekovitim biljkama kao i prirodnim blagodetima ove oblasti.
Tako će se u punom kapacitetu iskoristiti blago podneblja, ruže vetrova, ali i neobičnosti stene od škriljaca na kojoj je nastala tvrđava, ali i od kog je materijala sazdana. Škriljci, stari 600 miliona godina, tvrđavi daju postojanost i neobično plavo-zelenkastu boju koja fascinira turiste, pa se nakon posete izvinjavaju što su u startu bili skeptični šta će naći u malom mestu poput Rama.
Pre obnove, tvrđava nije bila toliko razrušena, koliko zatrpana raznim nanosima, pa je turska vladina organizacija TIKA, koja je utvrđenje retaurirala uz nadzor Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture Smederevo, morala da otkopa u proseku 3,5 metara "viška". I to sve ručno, i ručnim kolicima, iz pažnje prema arheološkim nalazima. U cilju što autentičnijeg izgleda, vršena su ispitivanja maltera sa raznih delova trvrđave. Analize su pokazale da je u njegovom sastavu bio čist kreč, drobljeni kamen, pesak, 5 odsto drobljene cigle i dunavska voda, čija je pH vrednost merena. Otkriveno je i iz kog je rudnika kamen donet, pa je ceo postupak izrade maltera ponovljen prilikom restauracije.
"Jupiteru, najvećem i najmoćnijem od svih bogova..."
Najinteresantnije je ipak to što je u skromonoj osnovi tvrđave nađen jedan kružni objekat. Za ranije otkrivenu poligonalnu građevinu krhke strukture, spekulisalo se da je džamija ili skladište. Ali, kada je spušten nivo terena za 3-4 metra, ukazao se masivni "obruč" prečnika 11 metara, sa bedemima 3,3 metra, bez vrata i prozora, natkriven kupolom, pa se postavilo pitanje čemu li je služio. Turcima je samo mogao da smeta, uzurpirajući manevarski prostor.
Izvestan trag da je skelet na samom dnu središta, a način gradnje, vrsta maltera i cigle su ukazivali na to da je objekat antički. Ovo potvrđuje i veoma dobro očuvana rimska tabula na kojoj može da se pročita natpis na latinskom: "Jupiteru, najvećem i najmoćnije od svih bogova, podiže barjaktar VII Klaudijeve legije Gajus Licinius Rufin". Ipak, ostalo je nepoznato da li je to ujedno i Rufinov mauzolej ili hram posvećen Jupiteru.
Nakon Mohačke bitke
Tvrđava građena na Dunavu, prirodnoj granici Turske i Ugarske, izgubila je svoju primarnu funkciju nakon Mohačke bitke, kada ona nastavlja da živi kao trgovački sedište. Granica se i u narednom periodu pomerala, a tvrđava prelazila iz poseda u posed, iz ruku Ugara u ruke Turaka, i obrnuto. Poslednji put je napuštena pred Prvi srpski ustanak, kad postaje prirodno sklonište.
Ime
A odakle naziv, pitamo Jacanovića. Posmatrajući stare mape iz 15, 16. i 17. veka, kako austrijske, mađarske, tako i Turske, uočeno je da svi oni mesto zovu Hram, a ne Ram. A "hram" je stara keltska reč za svetilište, uvrežena u mnoge, pa i u naš jezik. U vekovnoj igri "gluvih telefona", kada se prenosilo ime sa generacije na generaciju "h" se izgubilo. Usred stalnih ratnih dejstava i seoba stanovništva, zaboravljeno je gde je hram bio i kome posvećen, a zapravo je plavo-zelena magmatska stena mnoge privlačila da baš na tom mestu podižu svoje hramove.
Tekst je objavljen u specijalnom izdanju National Geographic Srbija i Turističke organizacije Srbije, "Dunavom kroz Srbiju".
Priče i reportaže o mestima u Srbiji koja možete da istražite, potražite na linku:
ISTRAŽI SRBIJU
Zapratite National Geographic Srbija na Instagramu!
