Paleolit Srbije: Lav, mamut i bizon - upoznajte faunu pećine Risovača

05.02.2020 07:44 20.05.2020 20:10

Da li možete da zamislite da su se nekada Šumadijom šetali mamuti, nosorozi i lavovi? Možda zvuči čudno, ali iscrpna istraživanja Risovačke pećine pokazuju nam upravo to!

Izvor: Foto: Maketa pećinskog lava; Wikimedia Commons, Cvetinovic Dejan

Na oko 17 metara iznad toka rečice Kubršnice, na severoistočnoj strani brda Risovača, nalazi se ulaz u istoimenu pećinu iz doba paleolita. Zajedno sa bočnim kanalima, dužina ove pečine iznosi 190 metara, a naučnici je smatraju jednom od pet pećina na Balkanu u kojoj je potvrđen život neandertalca - lovca.

Naučnici su nastanak pećine smestili u doba krede, odnosno period koji je trajao od pre 144 do 65 miliona godina. Arheološko-paleontološka istraživanja u Risovači počela su početkom 1950-ih godina, a vođenje tih radova povereno je dr Branku Gaveli. Da je otkriće paleolitskih kultura u Srbiji bilo od ogromnog naučnog značaja - tolikog da je premašivalo granice naše zemlje, dokazuje i činjenica da je dr Branko Gavela bio pozvan da o svom istraživanju održi predavanje i na čuvenoj Sorboni. Vest o otkrićima preneli su tada i svi relevantni strani mediji.

Pored izuzetnog otkrića života paleolitskog čoveka, po vrstama životinja, obilju i očuvanosti fosilne faune, Risovači pripada jedno od najznačajnijih mesta u Evropi.

Dugogodišnjim istraživanjima pećine Risovača otkrivene su fosilizovane kosti faune četvrtog ledenog doba (pre oko 100.000 godina) – pećinskog medveda, pećinskog lava i hijene, divljeg konja, divljeg govečeta, džinovskog jelena, runastog nosoroga, mamuta, bizona... Prema tipološkom registru fosila otkrivenih u Risovači, fauna u njoj obuhvata dvadeset vrsta, a kosti životinja koje su otkrivene pretežno pripadaju stepskim toplodobnim životinjama.

Tabelarne prikaze životinjskih vrsta izradio je Ivan Rakovec i tokom svog istraživanja otkrio da se u mlađem pleistocenu, prvi put na tlu Jugoslavije u fosilnim depoima Risovače, pojavljuju fosili izrazito stepskog divljeg magarca.

Količina fosilnih ostataka životinjskih vrsta otkrivenih u stratumima ove pećine pokazuje da najveći broj pripada pećinskom medvedu. Danas gotovo da ne postoji medved koji bi mogao, po veličini i težini, da se meri sa paleolitskim pećinskim medvedom. Mužjaci su u uspravljenom položaju imali i do 3,5 metra, a bili su teški i do 1000 kilograma. Zbog velikih klimatskih promena koje su se dešavale u to doba, zbog nestanka vegetacije i drugih ledenodopskih (ne)uslova, medvedi su migrirali i nestali sa ovog prostora pre 25.000 godina. Zajedno sa medvedima, iz ledom prekrivene srednje Evrope ka južnoj Evropi i Africi, migrirala su i druge životinje.

Od svih otkrivenih vrsta samo tri životinje su izraziti predstavnici hladne klime – bizon, mamut i runasti nosorog.

Ovim lokalitetom nekada su se šetala krda runastih mamuta, možda, po izgledu, naimpresivnijih životinja ledenog doba. Mamut koji se šetao ovim predelima bio je veličine današnjeg slona, a telo mu je bilo prekriveno dugom vunastom dlakom.

Pećina Risovača jedna je od najiscrpnije istraženih pećina u Srbiji, i kao i u vreme prvih iskopavanja, ostala je jedna od najznačajnijih lokaliteta u Evropi. Geološkom stratifikacijom obuhvaćeno je trinaest slojeva koji svedoče o nastanku civilizacije.