Feliks Romulijana: Zaveštanje poslednjeg rimskog boga

U smiraj Rimskog carstva jedan rimski car u Gamzigradu gradi svoje testamentarno zdanje - monumentalnu palatu, ali i dva tumula za sebe i svoju majku, na kojima je izvršena poslednja apoteoza u Rimskom carstvu.

Izvor: Foto: Darko Nikolić

Dva vladara, Konstantin i Galerije, rođeni na razdaljini od 100 kilometara zajedno će vladati od 306. do 311. godine

Iz tog niza careva izdvajaju se dvojica, prema kojima istorija nema isti kritički odnos. Konstantin Veliki, mnogo više, i Galerije, mnogo manje, biće upamćeni i dobiće svoje istorijsko mesto na osnovu dva dokumenta koja su promenila tok ne samo rimske civilizacije nego i civilizacije uopšte. Reč je o prvim ediktima, izdatim u roku od svega dve godine,kojima će hrišćanstvo sve više početi da se ukorenjuje u složenu versku strukturu rimskog društva. Dva vladara, rođena na razdaljini od 100 km, zajedno će vladati od 306. godine, kada Konstantin stupi na vlast, do 311. godine, kada će Galerije završiti svoj buran vojnički život i biti uzdignut među bogove na brdu Magura iznad Romulijane. Konstantina neće uzdići uz skute Jupiteru i Herkulu, ali će ga istorija s punim pravom zapamtiti kao prvog rimskog vladara koji je učinio otklon prema hrišćanstvu u punoj meri, dok će se Galerije naći na meti hrišćanskih panegiričara, koji mu neće oprostiti progone hrišćana koji su prethodili izdavanju njegovog edikta 30. aprila 311. godine u Nikomediji (danas Izmitu u Turskoj).

Rezultat ta dva edikta, Galerijevog manje, a Konstantinovog Milanskog iz 313. godine mnogo više, promena je koja će protresti dotadašnji svet i način života, te će paganstvo lagano sići sa svetske pozornice. Nova religija, mlada i poletna, unekoliko će pomoći privremenom izlasku Rimskog carstva iz svekolike krize III veka, postaće jedina zvanična državna religija krajem IV veka odlukom Teodosija Velikog, no ni ona neće uspeti da spreči njegov konačni pad nepun vek kasnije.

U jeku najveće krize u Rimskom carstvu imperator Dioklecijan, takođe vladar koji je rođen na Balkanu, pokušaće da novim oblikom organizacije vlasti, tetrarhijom, zajedničkom vladavinom četiri imperatora, reorganizuje posustalu i ugroženu imperiju i ulije joj svežu krv tako potrebnu za opstanak poljuljanog carstva. On će 293. godine sebi uzeti savladara za istočni deo carstva, iako ono faktički još nije bilo podeljeno, hrabrog ratnika Maksima, koji će dobiti novo ime Gaj Valerije Galerije Maksimijan, rođenog nadomak današnjeg Zaječara, u mestu koje se u rimsko doba možda nazivalo Sekundijana. Istorija, koja mu neće biti naročito naklonjena, zapamtiće ga kao Galerija Dečaka. Rođen na obalama Timoka, vladaće od 293. do 311. godine, kada će, nakon donošenja prvog edikta o toleranciji hrišćanstva, skončati u Serdici, današnjoj Sofiji, ne dočekavši da mirne dane u starosti provede u svom zaveštanju, carskoj palati Feliks Romulijani, koja je 2007. godine upisana na Listu kulturne i prirodne baštine sveta pod okriljem Uneska, jedinstvenom primeru rimske tradicionalne arhitekture iz doba tetrarhije. On neće biti miljenik istorije kao njegov tast i poočim po božjoj liniji Dioklecijan; navući će na sebe gnev mnogih hrišćanskih panegiričara, koji ga neće štedeti u svojim spisima, ali će celog života hrabro braniti Rimsko carstvo, poštovati načela tetrarhije i na kraju biti uznesen među bogove u blizini mesta svog rođenja na brdu Magura.