Tokom svoje istorije pretrpeo je brojne promene - manastir Grnčarica, kulturno dobro u srcu Šumadije

Za njegovu izgradnju vezuje se nekoliko narodnih predanja, ali on danas nije sačuvan u svom izvornom obliku.

Istorijat manastira Grnčarica

Iako istorija ne poseduje precizan podatak kada je manastir Grnčarica sagrađen, za njegovu izgradnju vezuje se nekoliko narodnih predanja. Prema prvom, Grnčaricu je podigao kralj Dragutin krajem XIII i početkom XIV veka, a po narodnom verovanju, nije bila sagrađena na mestu gde se danas nalazi, već na obližnjem brdu Cukari u Kovanovićima. Sve do Kosovske bitke 1389. godine Grnčarica je bila na tom brdu, ali je posle toga na zahtev nekog grnčaričkog monaha Pahomija i sa odobrenjem sina turskog sultana Sulejmana srušena i od njenog građevinskog materijala podignuta je nova Grnčarica na današnjem skrovitom mestu.

Ipak, verodostojniji je podatak da je manastir Grnčarica sagrađena sredinom XVI veka, posle obnove Pećke patrijaršije, za vreme sultana Sulejmana i igumana manastirskog Maksima. Što potvrđuje natpis iznad ulaznih vrata, koji je postojao i na crkvi koja je prethodila sadašnjoj. Tokom XVII i XVIII veka manastir je bio važan duhovni i kulturni centar u ovom delu srpske države, a jedan od najvažnijih puteva na brojnim karavanima prolazio je upravo pored Grnčarice. 

Manastir je tokom vekova pretrpeo brojne promene, pa nije sačuvan u svom prvobitnom obliku i izgledu, ali je ipak uspeo da zadrži svoju suštinu. Za vreme austrijsko-turskih ratova u prvoj polovini XVIII veka, kao i za vreme Kočine krajine, više puta je paljen i rušen. Čak je i privremeno zapusteo da bi početkom XIX veka ponovo počeo da dobija na svom značaju i da ekonomski jača. Najveća obnova je izvršena 1869. godine kada su crkva i zapadni konak iz temelja podignuti i kada je ograđen kamenim zidom čitav manastirski kompleks.

Tokom Prvog svetskog rata austrougarska vojska je opustošila manastir, spalila arhivu i odnela tri zvona. Istu sudbinu Grnčarica je doživela i tokom Drugog svetskog rata, kada su nemački nacisti prognali monahe, manastirske konake i manastir zapalili. Nakon Drugog svetskog rata, 1946. godine u zapusteli i razoreni manastir dolazi igumanija Efrosinija sa četiri monahinje iz Svete Petke kod Paraćina, pri čemu od tog vremena Grnčarica postaje ženski manastir.

Arhitektura i živopis manastira

Izuzetna lepota manastira Grnčarica otkriva se već na prvi pogled, sa kamenim zidovima i dvorištem koji ga okružuje. Sama njegova arhitektura je elegantnog i jednostavnog stila sa impresivnim freskopisom i ikonama.

Manastirski kompleks se sastoji od crkve posvećene Sv. Nikoli, nove crkve Sv. Đorđa, manastirskog konaka, trpezarije i niskog kamenog zida koji opasuje čitav prostor. Manastirska crkva je trikonhalne osnove, zasvedena poluobličastim svodom sa vitkom osmostranom
kupolom iznad centralnog prostora. Oltarska apsida i bočne konhe su spolja i iznutra polukružne, dok je na zapadu masivan kvadratni zvonik sa četiri bifore. Fasade su vrlo jednostavne; premalterisane su i žućkasto okrečene bez dekorativne ornamentike, dok su
krovovi dvoslivni i pokriveni pocinkovanim limom.

Živopis i ikonostas u crkvi su novijeg datuma, tj. živopis je iz druge polovine XX veka i zadužbina je prvog episkopa šumadijskog Valerijana (Stefanovića). Od brojnih novih ikona svojim kvalitetima ističu se: ikona Sv. Jovana Krstitelja i ikona nesigniranog svetitelja rađena na drvetu pravougaonog oblika.

Manastir Grnčarica u Prnjavoru je utvrđen za nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture Odlukom Suda u Batočini 1968. godine, a prostor oko manastira je utvrđen za nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture Rešenjem SO Batočina od 14. jula 1978. godine. Kao deo kulturne baštine Srbije, manastir od trenutka proglašenja za spomenik kulture, zauzima posebno mesto u kulturnom i verskom životu srpskog naroda, ali to svakako ne umanjuje njen značaj i prethodnih godina. 

Autorka: Bojana Milenović / Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac