Vekovima povezani sukobom: Kratka istorija burnih odnosa Nagorno-Karabaha i Azerbejdžana

Borbe koje su krajem septembra izbile u i oko Nagorno-Karabaha, planinskog regiona Južnog Kavkaza, samo su rasplamsan plamen vekovnog spora.

Teritorija od oko 1.700 kvadratnih kilometara deo je Azerbejdžana, poznata je pod ruskim imenom Nagorno-Karabah, što u prevodu znači "planinski Karabah". Jermeni i stanovništvo ove regije koje je većinski jermensko, od 1988. godine ovaj region smatraju Republikom Nagorno-Karabah, koja u okviru Azerbejdžana funkcioniše kao nezavisna, ali je međunarodno nepriznata.

Vekovima se muslimansko stanovništvo Azerbejdžana i hrišćanski Jermeni, koji i jedni i drugi ovaj region nazivaju domom, sukobljavaju oko toga ko treba da ga kontroliše. Ruska vladavina ovom teritorijom počela je 1823. godine, a kada se 1918. raspalo Rusko casrtvo, ponovo su počele tenzije između nezavisne Jermenije i Azerbejdžana. Tri godine kasnije, komunistička Rusija ponovoje usmerila pažnju na nezavisne države kavkaskog područja i polako počela da ih uključuje u državu koja će postati Sovjetski Savez

Prva odluka je bila da Karabah bude deo Jermenske Sovjetske Socijalističke Republike. Iako se istoričari razilaze u mišljenjima, većina smatra da je plan bio obezbeđivanje jermenske podrške sovjetskoj vlasti. Međutim, tadašnji novi komesar Sovjetskog Saveza, Josif Staljin, preinačio je tu odluku i Nagorno-Karabah je 1923. godine postao autonomna administrativna oblast azerbejdžanskog SSSR-a, iako je 94 odsto njegovog stanovništva u tom trenutku etnički bilo jermensko.

Uprkos pobunama Jermena koji su tvrdili da im Azerbejdžan ograničava autonomiju i da ih diskriminiše, Sovjetski Savez je ignorisao proteste.

Kada se 1980-ih Sovjetski Savez raspao, dugo nezadovoljni Jermeni Nagorno-Karabaha želeli su da postanu deo Republike Jermenije. Azerbejdžan je na to odgovorio pokušajem da slomi separatiste, a 1991. godine, sukobi su se pretvorili u potpuni rat.

Milioni ljudi su izbegli, a oko 30.000, uključujući i civile, je ubijeno. Obe strane su tokom rata pokušavale da naprave etničko čišćenje.

Nakon tri godine rata, nove nezavisne države Jermenija i Azerbejdžan, uz posredstvo Rusije, su potpisale Biškekijski protokol o prekidu vatre, a Nagorno-Karabah je ostao u granicama Azerbejdžana. Iako su prestale borbe, tenzije između dve strane nisu prestale.

Izvor: Profimedia/Shutterstock

Foto: Profimedia

Tokom poslednje dve i po decenije, jermenske i azerbejdžanske trupe bile su podeljene spornom "linijom dodira" utvrđenom Biškekijskim protokolom. Ova linija dodira je vremenom postala jedna od tri najmilitarizovanije granice na svetu.

Iako je Nagorno-Karabah mali, njegov strateški položaj - u blizini naftovoda - je veoma važan za čitav region. Ulozi su veliki, a čitav sukob dobio je na još većoj važnosti zbog moćnih saveznika obeju država: Azerbejdžan podržavaju NATO i Turska, dok Jemenija dobija podršku od Rusije.

Iran koji se graniči sa obe ove države i sa obe ima složene odnose, takođe je upozorio na opasnost od "regionalnog rata", jer se trupe postavljaju i na njegovoj granici, a rakete i granate padaju i unutar iranske teritorije.

Posredstvom Francuske, Rusije i Sjedninjenih Država, 10. oktobra je u Ženevi potpisano primirje, međutim ono je prekršeno.

Dok se svet sada brine zbog rusko-turskog posredničkog rata, narodi Jermenije i Azerbejdžana nastaviće sa onim što ih vekovima veže - sukob!

Možda će vas zanimati i: