Šta podrazumeva pojam Bliski istok? Sve je počelo sa tajnim sporazumom Velike Britanije i Francuske

19.10.2023 09:46

Teritorija Bliskog istoka danas obuhvata 19 zemalja, i predstavlja rezultat složenih dešavanja i odluka donetih početkom 20. veka.

Izvor: Shutterstock

Nedavna eskalacija palestinsko-izraelskog sukoba usmerila je pažnju javnosti na oblast poznatu kao Bliski istok. Svi znamo da se ratovi na teritoriji koja se često naziva i kolevkom civilizacije, vode već decenijama.

Međutim, da bismo u potpunosti razumeli događaje koji se trenutno odvijaju važno je poznavati istorijski i geopolitički kontekst koji stoji iza njih. Počevši od najosnovnijih pojmova i poznavanja preciznog značenja izraza: Bliski istok.

Šta on podrazumeva?

Bliski istok je prostrano geografsko područje koje se nalazi na tromeđi jugozapadne Azije, severne Afrike i istočne Evrope, ali i region u kome koegzistiraju različite kulture i religije.

Ovo područje je od velikog istorijskog značaja jer su ovde nastale neke od najstarijih civilizacija na svetu, poput mesopotamske, persijske i grčke. Gde su se pojavile i tri velike monoteističke religije: hrišćanstvo, judaizam i islam, koje i danas koegzistiraju pod arapsko-muslimanskom kulturnom prevlašću.

Pored toga, Bliski istok je tačka geopolitičkog interesa zbog lokacije i izlaza na različita mora, pa na nekim način predstavlja granicu između zapada i istoka; ali i zbog mineralnog i energetskog bogatstva koje je veoma dragoceno za savremeni svet: nafte, prirodnog gasa, zlata itd.

Unutar njegovih teritorija nalaze se sledeće zemalje: Sirija, Irak, Liban, Iran, Palestina, Izrael, Jordan, Kuvajt, Bahrein, Saudijska Arabija, Katar, Ujedinjeni Arapski Emirati, Oman, Jemen, Egipat, Sudan, Libija, Kipar i Turska.

Termin Bliski istok skovao je američki istoričar Alfred Mahan, koji ga je koristio da razgraniči područje koje čine Persijski zaliv, Iran, Avganistan i Pakistan. Posle Drugog svetskog rata njegovo značenje se menja i uključuje regione bivšeg Osmanskog carstva, zajedno sa Persijskim zalivom i Iranom.

Istorijska pozadina

Izraz proizilazi iz kolonijalističke istorije. 1920. godine, posle Prvog svetskog rata, Francuska i Ujedinjeno Кraljevstvo su odlučile da podele teritoriju koju je do tada okupiralo Osmansko carstvo uvereni da će evropske sile poboljšati kvalitet života stanovništva ove teritorije.

Tajnim sporazum Sajks-Pikot tokom Prvog svetskog rata je dogovoreno da će Francuska dominirati teritorijama Libana i Sirije, dok će Ujedinjeno Кraljevstvo zauzeti današnji Jordan, Irak i Palestinu. Ovu odluku - koja ne samo da je napravila podelu u celom regionu - već je dovela i do mogućnost eksploatacije resursa na Bliskom istoku, nadgledana je od strane Lige naroda - prethodnika UN.

Mnoge odluke koje su ove zapadne sile donele posle 1920. godine, osnova su sukoba u ovim zemljama: arapsko-izraelskog, rata u Persijskom zalivu ili u novije vreme rata u Iraku.

Ipak, i pored svega navedenog, sporazumi su uspostavili granice koje su opstale do danas, a većinu zemalja karakteriše represija pod autokratskim liderima koji su nacionalni integritet svojih država postavili kao glavni cilj.