Ledeni čovek je najstariji otkriveni primer: Kratka istorija tetovrianja, na osnovu dokaza koje pružaju drevne mumije

Da li ste znali da se ljudi tetoviraju najmanje 5.200 godina unazad. Ovo je kratak osvrt na arheološke tragove sa mumija koje nam otkrivaju istoriju spomenute prakse.

Reč "tetovaža" je uvezena u engleski jezik zahvaljujući kapetanu Džejmsu Kuku - koji je zabeležio tu praksu u Polineziji u 18. veku, i tahićanske reči "tatau" - koja je opisuje. Ali naučnici se slažu da je ova praksa daleko starija od same reči, što ostaci drevnih mumija i dokazuju. 

Ko su ove mumije "išarane" mastilom i šta nas mogu naučiti o drevnim kulturama? Ovo je kratak osvrt na neke od najintrigantnijih drevnih tetovaža koje su arheolozi pronašli na njima i ono što nam one govore o drevnom svetu.

Tetovaže u drevnoj zapadnoj Evropi

Najraniji dokaz o tetoviranju otkriven je na telu Ledenog čoveka. Najpoznatiju mumiju u Evropi otkrili su nemački planinari na Alpima 1991. godine. Eci je živeo u Tirolu, planinskom regionu koji se graniči sa današnjom Italijom i Švajcarskom, pre oko 5.200 godina i nakon što je preminuo njegovo telo i tetovaže su sačuvali led i sneg.

Izvor: ROBERT CLARK / NAT GEO IMAGE COLLECTION

Arheolozi su od otkrića dokumentovali 61 gometrijsku tetovažu na njegovom telu, za koje se smatra da su nastale probijanjem kože i nanošenjem prašine od uglja. Kako se neke od njih nalaze na područjima povezanim sa bolom koji je uzrokovan starenjem, poput kolena i gležnjeva, arheolozi su počeli da teoretišu kako su nastale da bi se bolovi umanjili. Dok druge geometrijske tetovaže na Ecijevim grudima sugerišu da su imale neku vrstu ritualne, ceremonijalne ili čak religiozne simbolike.

O njihovom tačnom značenju se može raspravljati u nedogled, iako - istraživači to tvrde bez direktnih dokaza - ne postoji način da se zna zašto su se Eci, ili drugi ljudi iz neolita, stvarno tetovirali. 

Tetovaže u starom Egiptu

Sledeći najraniji dokazi o tetoviranju potiču sa mumija za koje se veruje da su umrle između 3351. i 3017. p.n.e. u starom Egiptu. Tela su otkrivena tokom 1900. godine, ali tetovažame tek 2018. godine, kada su ih istraživači ponovo pregledali uz pomoć infracrvene slike i shvatili da je ono što izgleda kao mrlja na koži zapravo bodi art. One su ujedno i najraniji poznati dokaz o tetovažama na kojima su prikazane figuralne predstave - uključujući divljeg bika i ovce na muškoj ruci, i simbole koji podsećaju na slovo "S" i štap na ruci i ramenu žene.

Iako istraživači danas mogu samo da nagađaju o tome šta su tetovaže značile onima koji su ih nosili, one su mogle da budu i statusni simboli ili dokaz posedovanja veština, poput hrabrosti ili pripadnosti određenom kultu i poznavanju ritualnih praksi. Razlike između tetovaža sa muških i ženskih mumija ukazuju na neku vrstu podela unutar društva.

Tetovaže iz kasnijih perioda sugerišu da su one korišćene kao kultni simboli u starom Egiptu. U jednom slučaju, arheolozi su otkrili više od 30 vidljivih slika, od cvetova lotosa do Horusovog oka, na koži ženske mumije otkrivene u Dolini kraljeva. Za koju se veruje da je živela u periodu vladavine 19. dinastije, od 1292. do 1189. godine p.n.e., a istraživači sumnjaju da njene tetovaže dokazuju kako je ona nekada davno bila sveštenica ili "mađioničar" koji je imao posebnu vezu sa drevnom boginjom neba Hator.

Tetovaže u Americi

Smatra se da se tetoviranje praktikovalo širom Amerike, od arktičkog kruga do juga. Nekada se smatralo da mumija koja je pripadala narodu Činčoro, ima na sebi najstarije poznate tetovaže - skup crnih tačaka nalik brkovima ispod nosa. Ta ideja je u međuvremenu odbačena; novija istraživanja su otkrila da je čovek preminuo između 2563. i 1972. p.n.e, stoga nije stariji od Ecija. Ipak, razlozi za nastanak njegove tetovaže su u domenu teorija istraživača, jer je on jedina poznata mumija iz svoje kulture koja ih ima. 

"Toltečka mumija", žena za koju se sumnja da je živela oko 250. godine n.e. u današnjem Meksiku, imala je složene tetovaže na podlaktici koje odražavaju talasaste geometrijske motive uobičajene za spomenuti region. Iako istraživači ne mogu da utvrde tačan razlog za njihov nastanak, oni nagađaju da su za cilj imale  da spreče bolest ili da su bile deo neke vrste obreda inicijacije.

Tetovaže u drevnoj istočnoj Evropi

Pripadnici tzv. Katakombne kulture iz istočne Evrope, od oko 2600. do 2400. godine p.n.e. takođe su se tetovirali. Njihovi mumificirani ostaci, pronađeni u blizini Azovskog mora u današnjoj Rusiji, otkrivaju da su nosili tetovaže napravljene biljne boje sa predstavama zmija, za koje istraživači veruju da su bile povezane sa "magijskim" praksama. 

Tetovaže životinja pronađene su i na telima pripadnika kulture Pazirik, koja se pojavila tokom dominacije Skita u današnjoj Rusiji između 6. i 2. veka p.n.e.. Ovi nomadi iz gvozdenog doba živeli su na planinama Altaja i zavisili su od konja, a sa njima su čak "išli" i u zagrobni život. Kao u slučaju žene otkrivene 1993. godine ispod snega i leda, dok leži pored šest odsedlanih konja. U pitanju je bila pripadnica visokog statusa, prekrivena tetovažama složenih motiva na kojima su se između ostalog nalazili i konji.

Izvor: Profimedia

Neki istraživači zato veruju da tetovaže odražavaju društveni status ili nečiju starosnu dob, što znači da bi sve starija i na višoj društvenoj lestvici osoba - imala više tetovaža. Stručnjak za psihologiju Gala Argent tvrdi da su tetovaže ljudi drevne istočne Evrope označavale ličnu vezu sa konjima.

Tetovaže u drevnoj Aziji

Uprkos trenutnoj stigmi kada je tetoviranje u Kini u pitanju, razne drevne kulture širom Azije prihvatile su ovu praksu.

U Tarimskom basenu, na primer, otkriće mumificiranih tela iz perioda koji datira između 2100. i 800. godine p.n.e. ukazuje na rasprostranjenost tetovaža u različitim kulturama tog područja. Većina tih tetovaža se nalazila na rukama mumija, ali istoričarka tetovaža Svetlana Pankova napominje da je nekoliko njih otkriveno i na licu. 

Tetovaže u Okeaniji

Uprkos tahićanskom poreklu reči "tetovaža", arheolozi su pronašli relativno malo dokaza o tetoviranju u regionu drevne Polinezije - toplo, vlažno vreme u tropskim krajevima nije pogodno za mumificiranje. Istraživači su 2019. godine iskopali skup alata za tetoviranje napravljenih od ljudske kosti za koje se smatra da datiraju iz perioda od pre oko 2.700 godina, na današnjoj Tongi.

Ali naučnici još uvek nisu sigurni koje vrste motiva su preferirali drevni Polinežani ili šta su one značile za njih, neka od nagađanja jesu da su one mogle da ukazuju na pripadnost određenoj društvenoj grupi, inicijacije ili kao neka vrsta zaštite od povreda.

Kao što francuski istoričar umetnosti Luk Reno objašnjava u svom eseju "Drevno mastilo: Arheologija tetovrianja", predstave "verovatno istetoviranih" figura na drevnim umetničkim delima nude zadivljujući pogled na još ranije prakse tetoviranja. Ali i da se drevni umetnički stilovi ne mogu pouzdano tumačiti kao prikaz tetovaža iz stvarnog života.

To, zajedno sa nedostatkom dokaza o mumijama starijim od Ecija, sugeriše da prava istorija tetoviranja možda nikada neće biti u potpunosti otkrivena. 

Ovaj tekst je originalno objavljen na američkom sajtu National Geographic-a.