Prestonica Likije koju je osvojio Aleksandar Veliki: Kako je jedan deo antičkog Ksantosa dospeo u Britanski muzej?

Dok je istraživao Malu Aziju, Čarls Felouz je naišao na ostatke ruševina koje je identifikovao kao drevni grad Ksantos.

20. aprila 1838. godine otkrio je ostatke velikog grada koji je identifikovao kao drevni Кsantos, prestonicu Likije i Likijaca koje je i sam Homer spominjao. U svom dnevniku je tom prilikom zabeležio sledeće: "Ruševine su pune hramova, grobnica, slavoluka, zidova i pozorišta. Mesto je izuzetno romantično i nalazi se na brdima. Drveće i šiblje je prekrilo  sve, zbog čega su mermer i kamen bili pošteđeni pljačke, a treba uzeti i u obzir da nijedan savremeni grad nije sagrađen u blizini ruševina."

Velike grobnice i čudan jezik

Prvo što je Felouz zapazio jeste da su Likijci imali posebnu sklonost ka monumentalnim pogrebnim konstrukcijama. Neke od njih su bile uklesane u stene, dok su druge, spektakularnije, stajale na visokim pilastrima imitirajući konstrukcije od mermera. Unutar njih su se mogle naći skulpture i predstave nastale pod mešavinom grčkih i persijskih uticaja.

S druge strane, na nekim od tih grobnica je uočio i čudne natpise za koje je konstatovao da su ispisani na likijskom jeziku. U suštini ovaj jezik nije bio ništa spektakularno drugačiji od starogrčkog, ali su mu Likijci dodali posebne znakove zbog čega je napredak u dešifrovanju postignut tek otkrićem trojezičnog natpisa -  na grčkom, likijskom i aramejskom, 1973. godine, u blizini Кsantosa.

Danas znamo da je likijski bio deo grupe indoevropskih jezika i da se grad koji su Grci zvali Кsantos na jeziku onih koji su ga i osnovali - zvao Arna. Ali i da u njemu nisu nađeni natpisi na likijskom jeziku mlađi od 4. veka p.n.e., što ukazuje da je nakon osvajanja Aleksandra Velikog iz 334. godine p.n.e., grad brzo helenizovan.

Povratak u Ksantos

Godine 1839. Felouz je objavio knjigu o svom putovanju, koja je doživela neverovatan uspeh. Otkriće antičkog grada i osobenosti likijske kulture, kao i čudnog jezika izazvalo je veliko interesovanje stručnjaka za umetnost i filologa, ali i šire javnosti. Stoga se već sledeće godine vratio u Malu Aziju, u društvu umetnika Džordža Šarfa, kako bi zajedno ispitali geografiju mesta i umetnička dela sa ciljem da ih prenesu u Veliku Britaniju. 

Britanski muzej je 1841. godine dobio ferman koji mu je omogućeno da transportuje likijske antikvitete u Englesku. Felouz i njegove kolege su u zimu 1841/2. godinu, kao i godinu dana kasnije vodili istražili, dokumentovali i preneli u Britanski muzej: Nereidin spomenik, bareljefe iz Grobnice harpija i tri druge velike grobnice, kao i nekoliko skulptura sa akropole drevnog grada. Кomadi koji su izloženi javnosti u Likijskoj sobi, izazvali su senzaciju, kao što se nekoliko godina ranije dogodilo sa mermerom koji je sa Partenona doneo lord Elgin.