Misterija "magičnog" prstena kraljice Teodore: Nosio ga je i kralj Aleksandar I, ali ga se odrekao jer je uklet 

Zaštitni natpis na prstenu majke cara Dušana, istovremeno ga čini i hrišćanskim i magijskim.

MISTERIJA zlatnog prstena kraljice Teodore, majke cara Dušana, traje ceo vek, otkad je iskopan u manastiru Banjska kraj Zvečana. Izuzetni primerak nemanjićkog nakita zaobišle su bezbrojne turske pohare tokom 800 godina dok je počivao u tmini kraljevske grobnice, a igrom sudbine ponovo je zablistao na svetlu dana 1915. usred pakla Prvog svetskog rata.

Magični Teodorin prsten, jedan od najlepših spomenika srpske srednjovekovne umetnosti i zanatstva se danas nalazi u beogradskom Narodnom muzeju. Teodorin prsten imao je samo jedan kratak izlet, kad je 2004. prikazan u njujorškom Metropoliten muzeju kao jedan od najvrednijih i najlepših eksponata iz Vizantije, kako Zapad zove Istočno rimsko carstvo.

Stručnjaci za srednji vek kažu da je još uvek misterija ko je i zbog čega usred nemačko-austrijsko-bugarske agresije na Srbiju 1915. naredio iskopavanja u manastiru Banjska, koja su dovela do otkrića kraljevskog prstena.

"Cilj iskopavanja u zadužbini i mauzoleju kralja Milutina, u koji je car Dušan sahranio i voljenu majku, najverovatnije je bila potraga za legendarnom riznicom u manstirskim temeljima", kaže Branka Ivanić, muzejski savetnik u beogradskom Narodnom muzeju. "Na to upućuju beleške visokih državnih službenika koji su rukovodili žurnim iskopavanjima u manastiru kome su se približavale neprijateljski vojnici. Ona danima nisu donosila rezultate, a onda su na brzinu okončana čim je pronađen Teodorin prsten.

Stručnjaci naglašavaju da je ovaj komad nakita izuzetan primerak srednjovekovnog zlatarstva, koje je cvetalo u Novom brdu i Trepči, ali da nije običan ukras. To su već na prvi pogled shvatili i tragači za Milutinovim blagom, koji su ga pronašli u starom grobu u priprati manastirske crkve.

Kad su videli dvoglavog orla na glavi prstena zaključili su da je reč o grobu visokog velmože, a kad su otkopali karličnu kost shvatili su da je reč o ženi. Sinulo im je da su tu pronašli grob kraljice Teodore, a prsten je odmah odnet regentu Aleksandru, koji je po svemu sudeći prisustvovao iskopavanju. Kosti su brižljivo prikupljene i uz prisustvo sveštenika sahranjene u oltaru. Nažalost, danas ne znamo da li se one i danas tamo nalaze, jer rezultati višedecenijskih iskopavanja u Banjskoj ni danas nisu dostupni javnosti", kaže Branka Ivanić.

U Narodnom muzeju ističu da je veoma malo sačuvanih zlatnih prstenova visokog ranga u Srbiji i da Teodorin nema premca. Njegova vrednost, u vreme kad je napravljen, odgovarala je vrednosti dvogodišnjeg poreza koji je plaćalo seosko domaćinstvo.

"Poseban značaj prstenu daje heraldički simbol dvoglavog orla i jedinstvena urezana formula Kto ga nosi pomozi mu Bog. Taj zaštitni natpis istovremeno ga čini i hrišćanskim i magijskim, a dodatnu moć mu daju vukovi izgravirani na karikama. Ovakvo prstenje smeli su da kuju samo posebni majstori kovači", kaže Branka Ivanić.

U srednjovekovnoj Srbiji koja je opisivana kao zemlja zlata bilo je mnogo dragocenog nakita, ali prsten kao Teodorin nije mogao svako da nosi. Istočnorimskog dvoglavog orla imao je pravo da koristi samo onaj ko je u rodu s carskom porodicom.

"Nemanjići su bili prvi među balkanskim vladarima koji su se orodili s carskom kućom Paleologa i dobili pravo da koriste simbol imperijalnog dvoglavog orla "koji zakriljuje i istok i zapad". Ni zaštitni natpisi nisu retki na prstenovima, ali obično se odnose na konkretnu osobu, dok Teodorin prsten ima magičnu formulu koja se, bar na prvi pogled, odnosi na bilo kog nosioca. Zato ga je kralj Aleksandar Karađorđević kao amajliju nosio na zlatnom lancu za sat, što su zabeležili njegovi savremenici", otkriva Branka Ivanić.

Međutim, malo je poznato da se jugoslovenski kralj posle nekoliko godina odrekao nemanjićkog prstena uveren da taj nakit nosi zlu kob.

"U upisnoj knjizi Narodnog muzeja iz 1926. stoji da je "prsten iz Banjske" ovoj ustanovi poklonio advokat Blagoje Barlovac, potomak jedne od najuglednijih srpskih porodica, čije poreklo vodi s Kosmeta. Istraživači Narodnog muzeja otkrili su da ga je on dobio od sujevernog kralja Aleksandra, ali ni Barlovac ga nije zadržao već ga je u tajnosti poklonio muzeju", kaže sagovornica.

Nedugo zatim darodavac je preminuo, a legendama o prstenu pridružila se i ona da ne sme da ga nosi ruka nedostojna Nemanjića.

Autor: B. SUBAŠIĆ (Novosti)