Povodom 700 godina od smrti organizuje se naučni skup: Koje crkve je podigao i obnovio kralj Milutin?

Ove godine navršiće se 700 godina od upokojenja jednog od naših najznačajnijih vladara i graditelja mnogobrojnih spomnika kulturne baštine - kralja Milutina.

Kralj Stefan Uroš Drugi Milutin Nemanjić udaljen je tačno 700 godina od nas – tačnije toliko se ove godine navršava od njegovog upokojenja (1321).

Tim povodom uveliko se priprema veliki međunarodni simpozijum posvećen ovom značajnom vladaru čiji je istorijski trag i danas i te kako prisutan na našim prostorima, pre svega preko crkava i zadužbina koje je gradio, a koje su vidljiv spomenik njegovih napora i moći.

Međunarodni interdisciplinardni naučni skup "Kralj Milutin i doba Paleologa: Istorija, književnost, kulturno nasleđe" okupiće različite stručnjake na predavanjima koja će biti održana u Skoplju od 24. do 26. oktobra.

Simpozijum zajednički organizuju Univerzitet u Kragujevcu u okviru projekta "EuroWeb COST Action", Institut za liturgiku i crkvenu umetnost Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Univerzitet Koč u Istanbulu, Institut za strategijska istraživanja Republike Srbije, Srpski kulturno-informativni centar SPONA iz Skoplja, uz blagoslov Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve.

Docent dr Jasmina Ćirić sa kragujevačkog Filološko-umetničkog fakulteta kaže za "Politiku" da je do sada stiglo više od 50 prijava za učešće na simpozijumu, naročito iz inostranstva, a učesnici su iz Srbije, Grčke, Turske, Rumunije, Rusije, Severne Makedonije, Bosne i Hercegovine, Danske, Nemačke, Italije, Kipra, Australije i SAD.

"Epoha kralja Milutina i vreme dinastije Paleologa biće zastupljeni kroz ispitivanje istorije, istorije umetnosti, identiteta odevanja, umetničkog veza, književnosti, zanatstva, zakonodavstva, astronomije...", naglašava docent dr Jasmina Ćirić.

Što se tiče vidljivih tragova značaja epohe kralja Milutina, naša sagovornica dodaje da iako veliki broj zadužbina ovog Nemanjića nije sačuvan, s velikom sigurnošću se može zaključiti da njegovo zadužbinarstvo predstavlja izvanrednu celinu.

Kralj Milutin je podigao ili obnovio: katolikon manastira Hilandara, Crkvu Svetog Spasa u Žiči, Crkvu Bogorodice Ljeviške u Prizrenu, Crkvu Svetog Prohora Pčinjskog, Crkvu Svetog Nikite u Čučeru kod Skoplja, Crkvu Svetog Đorđa u Starom Nagoričinu kod Kumanova, Crkvu Svetih Joakima i Ane u Studenici, Gračanicu, Manastir Svetog Stefana u Banjskoj.

Izvesno je da je bio ktitor i u Carigradu, ali i u Solunu (Crkve Svetog Đorđa i Crkve Svetog Nikole Orfanona – Crkve Siročadi). Podigao je i Manastir Svetih Arhanđela u Jerusalimu, na mestu gde se Arhanđel Mihailo javio caru Davidu. Uz pomenute postoje svakako i one zadužbine o kojima znamo samo iz pisanih izvora, kao što su Crkva Svetog Đorđa na reci Seravi i Crkva Bogorodice Trojeručice u Skoplju – navodi Jasmina Ćirić.

Svojevrsni potpis zadužbinarstva kralja Milutina, kako objašnjava Jasmina Ćirić, predstavljaju natpisi uz ktitorske portrete ili oni izvedeni opekom ili urezani u zidove hramova. Poput, na primer, "Stefan Uroš, po milosti Božjoj kralj i samodržac svih srpskih zemalja".

"Kao jedinstvene primere koji pripadaju svetskoj kulturnoj baštini valja pomenuti Crkvu Svetog Đorđa u Starom Nagoričinu, danas u Republici Severnoj Makedoniji, zatim Crkvu Bogorodice Ljeviške u Prizrenu, crkvu manastira Hilandara, Crkvu Svetih Joakima i Ane, Banjsku, Gračanicu. Svaki od pomenutih hramova nosi određenu poruku.

U Crkvi Bogorodice Ljeviške dominantna je zapadna fasada hrama kojom dominira tzv. trijumfalni luk kroz koji se prolazi da bi se ulaskom u hram razumela veza između portreta kralja Milutina na purpurnoj pozadini s portretom Stefana Nemanje iznad zapadnog portala kao simbola stuba vere na koji se značenjski oslanja i horizontalna osa hrama s paraklisima posvećenih Svetom Đorđu i Dimitriju.

U nekim hramovima poput Hrama Svetog Đorđa u Starom Nagoričinu naracija ciklusa fresaka je najdirektnije u vezi s patronom, te uznošenjem molitvi za pobede u vojnim pohodima. Postoje i hramovi koji nedvosmisleno naglašavaju tradiciju, tako da se u Hramu Svetih Joakima i Ane brojnim slikanim i arhitektonskim elementima ukazuje na ideju praroditeljstva i na uznošenje molitve za potomstvo s kraljicom Simonidom", navodi doc. dr Jasmina Ćirić.