Ko je bio prvi kralj Engleske? Odgovor je... komplikovan

Postoji nekoliko kandidata za titulu prvog kralja Engleske, ali jedan čovek se ističe kao predak današnje monarhije. Ovo je složena priča koja je dovela do Etelstena.

Ovo su ključna pitanja u izučavanju nastanka i razvoja bilo koje monarhije. Istovremeno, ista ova pitanja često postavljamo i kada hoćemo da istražimo ko je bio prvi kralj bilo kog carstva.

Etelstan je krunisan za kralja Anglosaksonaca 925. godine nove ere, i naučnici njega smatraju prvim pravim kraljem Engleske.

Međutim, razumevanje pozicije drugih kandidata za tu titulu – i istorije različitih kraljevstava koja su kasnije postala Engleska – dodaje slojeve u složenom odgovoru na jednostavno ali varljivo pitanje: ko je bio prvi kralj Engleske?

Priča počinje sa Anglima

Da bismo započeli otkrivanje prvog kralja Engleske, moramo da počnemo od Angla. Ime Engleska, na kraju krajeva, potiče od staroengleske reči Englaland, doslovno "zemlja Angla". Dolazak ovih germanskih plemena u ono što je ranije bila rimska provincija Britanija desio se tokom V veka nove ere. Pored Juta, Sasa i Friza, Angli su uspostavili naselja u jugoistočnoj i istočnoj Engleskoj tokom VI veka.

S vremenom su se germanski jezik i kultura stopili sa postojećim romano-britanskim običajima i tradicijama. Do 600. godine nove ere, širom Britanskih ostrva su se oblikovala pojedinačna kraljevstva. Ova germanska kraljevstva formirana su u skladu sa narodima koji žive na nekom području, a ne na osnovu fizičkih granica. Vremenom su se manja kraljevstva udružila u veća i pojavilo se ono što se naziva Heptarhija.

Heptarhija je pojednostavljenje složenog društvenog, političkog i verskog okruženja u Engleskoj, koja je bila izgrađena od sedam kraljevstava: Veseks, Kent, Saseks, Mersija, Istočna Anglija, Nortambrija i Eseks. Svako veće kraljevstvo je uključivalo manja kraljevstva sa sopstvenim vođama, od kojih su se mnogi međusobno borili za moć. Vladavina je uspostavljena i održavana kroz recipročne odnose zasnovane na lojalnosti i zaštiti, kao i kroz ekonomski sistem koji je zavisio od koordinisanih dažbina i usluga.

Uloga Mersije i bretvelda

Glavna kraljevstva u Engleskoj nadmetala su se za superiornost među sobom, što je na kraju rezultiralo borbom koja se vrtela oko Mersije koja je dominirala nad drugim kraljevstvima tokom većeg dela VIII veka. Ovo je ličilo na ono što je Bede opisao u svojoj Crkvenoj istoriji — završenoj 731. godine nove ere — kao vladara koji je "držao vlast" nad narodima izvan svog kraljevstva. Anglo-saksonska hronika, istorija Anglosaksonaca nastala u IX veku, za predstavljanje ovog koncepta je koristila je termin bretvald, primenjujući ga retroaktivno na anglosaksonske kraljeve koji su vladali još krajem V veka.

Hegemonija Mersije se promenila tokom vladavine kralja Egberta od Veseksa (r. 802-839. n.e.). Pod kraljem Egbertom, Veseks je 825. godine nove ere pobedio Mersijance u bici kod Elendona, nakon čega su glavna kraljevstva priznala njegovu nadmoć. Anglo-saksonska hronika je identifikovala kralja Egberta kao brevalda, na šta se danas pozivaju istoričari kada za njega kažu da je bio prvi kralj Engleske.

Još jedan činilac uticao je na tvrdnju da je kralj Egbert bio prvi kralj Engleske. Dok se Mersija borila sa idejom mirnog nasleđivanja, Veseks je u tome uspeo. Nakon Egbertove smrti na presto je došao njegov sin, Etelvulf (um. 850. n.e.). Sin koji se popeo na tron nakon očeve smrti uneo je princip nasleđivanja krune u Veseksu. Nakon smrti kralja Etelvulfa, tri njegova sina su bili kraljevi, a 871. godine pridružio im se još jedan, Alfred, još jedan kandidat koji se smatra prvim kraljem Engleske.

Alfred, neverovatni vladar i Velika paganska vojska

Alfred nikada nije trebalo da vlada Veseksom. Kada je njegov stariji brat Etelred umro tokom kampanje protiv skandinavskih pljačkaša, Alfred je postao kralj. Kao kralj Veseksa, Alfred je nastavio da brani svoje kraljevstvo od onoga što se u Anglo-saksonskoj hronici naziva "Velika paganska armija" koja je bila sastavljena od Danaca, Norvežana i Šveđana. Velika paganska armija prvi put je stigla u Istočnu Angliju 865. godine nove ere i, u roku od jedne decenije, jedino kraljevstvo koje su napustili bio je Veseks. Nakon što je pobedio skandinavske snage u bici kod Edingtona 878. godine nove ere, Alfred je napravio mirovni sporazum sa njihovim vođom, Gutrumom, čime je formalno uspostavljena granica između Veseksa i oblasti pod kontrolom Vikinga, poznatog kao Danelag.

Međutim, ovo stalno prisustvo Skandinavaca na severu, kao i kontinuirani napadi i upadi Vikinga, podstakli su Alfreda da preduzme nove korake kako bi obezbedio kraljevstvo. Poboljšao je vojsku, uspostavio odbrambena naselja — burhove ili burgove — i osnovao mornaricu da brani obale Veseksa od napada. Istovremeno, Alfred je preduzeo aktivnosti u cilju stvaranja kulturnog i političkog identiteta Engleske. Sve ovo — i označavanje Alfreda kao "kralja Anglosaksonaca" u poveljama koje mu se pripisuju — čine solidan dokaz za njegovu kandidaturu za prvog kralja Engleske.

Etelstan, prvi kralj Engleske

Alfred je umro 899. godine nove ere i njegov sin Edvard Stariji je preuzeo presto. Edvard je vladao do 924. godine, a nakon njegove smrti, sledeće 925. godine, za kralja je krunisan njegov sin Etelsten, kasnije poznat kao Sjajni ili Slavni. Baš kao i njegovi deda i otac, Etelstan je počeo "karijeru" kao kralj Anglo-saksonaca. Razlikovao se po obimu svog domena, naročito nakon bitke kod Brunaburha 937. godine.

Etelstanov autoritet nikada nije bio osporavan i, prema Anglo-saksonskoj hronici, čitavu deceniju od krunisanja je "potrošio" na dovođenje Jorka i Nortumbrije pod svoju kontrolu. Do 937. godine, kraljevi Škota, Viking Dablina i delova Velsa ujedinili su se protiv Etelstana, sa kojim su se suočili kod Brunanburha. Tačna lokacija Brunanburha do danas nije poznata, ali mnogi naučnici smatraju da je borba koja se tamo odigrala jedan od ključnih događaja u britanskoj istoriji.

U Anglo-saksonskoj hronici nalazi se i pesma o bici kod Brunanburha koja opisuje kako su Zapadni Sasi pobili svoje neprijatelje. Pesma objašnjava kako "na ovom ostrvu još nije bilo većeg pokolja", što govori koliko je sukob bio razoran, ali značajan i za ljude i za zemlju.

Etelstanova pobeda kod Brunanburha je proširila dominaciju kralja anglosaksonaca na Škotsku i Vels. To je takođe učvrstilo njegovu vlast nad celom Engleskom. Etelstan je posle ove borbe živeo samo dve godine, ali je po mnogima tom pobedom postao pravi prvi kralj Engleske.