Dva stabla otkrivaju zašto je propala drevna imperija: Šta se desilo sa moćnim Hetitiskim carstvom?

Nova studija otkriva kako je nestalo moćno Hetitsko carstvo koje je vladalo iz srca Anadolije od 1650. do 1200. pre nove ere.

U onom što je opšte poznato kao "Slom kasnog bronzanog doba", srušili su se Hetitsko carstvo i civilizacija mikenskih Grka, kao i mnoge manje sile i trgovačke mreže koje su ih povezivale. To je takođe izazvalo anarhiju, nemire, građanske ratove i suparništvo faraona u Egiptu, dok su Asirija i Vavilon patili od gladi, bolesti i invazija na njigove pogranične teritorije.

Naučnici su 200 godina pokušavali da kolaps objasne kao posledicu vulkanskih erupcija ili zemljotresa; požarima, migracijama ili invazijama; političkim ili ekonomskim neuspesima; bolešću, glađu ili klimatskim promenama; ili čak širenjem prerade gvožđa u regionu u kome je do tada vladala bronza.

Istraživanje objavljeno ove nedelje u časopisu Nature otkriva da su klimatske promene možda igrale veću ulogu u ovom slomu kasnog bronzanog doba nego što se ranije mislilo.

Ispitivanjem stabala drveća koja su bila zakopana skoro 3.000 godina, američki istraživački tim otkrio je da je srce Hetitskog carstva u centralnoj Anadoliji (današnja Turska) pretrpelo tešku sušu 1198, 1197. i 1196. godine pre nove ere, na samom početku Kolapsa kasnog bronzanog doba.

Ovo otkriće potkrepljuje teorije da je prelazak na suvu, hladniju klimu u istočnom Mediteranu poremetio proizvodnju hrane, uzrokujući nestašice koje su pogoršale kulturne i ekonomske probleme koji su već mučili region.

Imperija "nestaje"

Hetitsko carstvo je vladalo velikim delom Anadolije i današnjom Sirijom od 1650. do 1200. pre nove ere.

Ali Hetiti se u kasnijim periodima postojanja nisu usuđivali da odu daleko na jug, a novo istraživanje predlaže jedan razlog: njihovo carstvo brzo je propalo nakon dugotrajne suše u centralnoj Anadoliji između 1198. i 1196. pre nove ere, što je verovatno prekinulo neophodno snabdevanje žitom sa hetitskih farmi.

Prema Stjuartu Meningu, glavnom autoru studije i profesoru arheologije na Univerzitetu Kornel, to je dovelo do široko rasprostranjene nestašice hrane, što se kombinovalo sa drugim činiocima - kao što su ratovi, građanski nemiri ili izbijanja bolesti. Sve navedeno, veoma brzo je zbrisali Hetitsko carstvo do 1200. godine pre nove ere.

"Ne možemo sa sigurnošću da povežemo ove stvari, jer nemamo iskaze očevidaca", kaže Mening. "Ali čini se da je izuzetna slučajnost da je negde između 1190-ih i 1180-ih celo carstvo zauvek nestalo iz istorije."

Priče o drevnom drveću

Da bi razotkrili šta se dogodilo sa Hetitskim carstvom, Meningov tim je proučavao kraljevstvo Frigiju, koja je vekovima kasnije nastala u istoj oblasti. Neka istraživanja predlažu da su Frigijci bili osvajači sa današnjeg Balkana, ali mnogi arheolozi veruju da potiču od Hetita.

Mening, cenjeni stručnjak u oblasti dendrohronologije, može da odredi tačnu godinu u kojoj su se formirali godovi stabala. Njagov tim je pregledao drvena stabla koja se nalaze ispod gigantske humke u blizini Gordiona, frigijske prestonice, koja se nalazi oko 80 km jugozapadno od Ankare. Grobnica je povezana sa legendarnim kraljem Midom (Kralj Mida je prema legendi sve što dodirne pretvarao u zlato). Kraljevska grobnica, prema Meningovom mišljenju, možda je najstarija poznata drvena građevina na svetu.

Podignuta je sa više od 100 stabala kleke posečene u VIII veku pre nove ere, koja su sačuvana ispod humke. Pošto kleka može da živi dugo (ponekad i više od 1.000 godina), istraživači su identifikovali 18 stabala drveća koja su bila živa kada je ovo područje bilo srce Hetita.

Tim je izmerio godove drveća vidljive na stablima i ispitao nivoe izotopa ugljenika-13 u njihovim ćelijama, što ukazuje na nivo vlažnosti u vazduhu kada su se formirali.

Kraj imperija bronzanog doba

Pre ovog najnovijeg istraživanja, studije su pokazale da je klima u regionu postala sušnija i hladnija tokom 300 godina posle 1200. godine pre nove ere, ali nova istraživanja ukazuju na jaku sušu 1198., 1197. i 1196. pre nove ere.

Mening naglašava da je Hetitsko carstvo verovatno moglo da preživi kraću sušu, što im se i dešavalo, ali ova suša je trajala predugo. "Ako vladate u ovim oblastima, očekujte povremene suše i planirate život tokom tog perioda", kaže. "Ali ono što ne očekujete i ne planirate jesu suše koje traju godinama."

Istoričar i arheolog Erik Klajn sa Univerziteta Džordž Vašington, koji nije bio uključen u ovo istraživanje, u svojoj knjizi iz 2014. godine "1177 BC: The Iear Civilization Collapsed", ističe 1177. kao ključnu godinu u kojoj su se stvari raspale, ali kaže da datumi u novoj studiji takođe imaju smisla.

"Kolaps kasnog bronzanog doba i suše su definitivno počele pre 1177. godine pre nove ere", kaže Klajn. „Posedovanje ovog novog dokaza o suši koja se dogodila između 1198. i 1196. pre nove ere dobro se uklapa u ukupni scenario kolapsa.

Arheolog i istoričar Lorenco D'Alfonso, sa Instituta za proučavanje antičkog sveta na Univerzitetu u Njujorku i italijanskog univerziteta u Paviji, koji takođe nije bio uključen u istraživanje, kaže da u ledenim jezgrama Grenlanda postoje dokazi o još ranijem periodu kada je globalna suša pogodila Hetite oko 1250. godine pre nove ere

Drevni spisi ukazuju na to da je Hetitsko carstvo primenjivali tada nove tehnike za skladištenje vode, ali izgleda da im to nije pomoglo da sačuvaju svoju moć.