Blagi i uzvišeni, s ktitorskih portreta srpskih manastira vekovima nas raskošno odeveni posmatraju srpski srednjovekovni vladari ovenčani veličanstvenim krunama.
Kada su se u decembru 2022. godine pojavile prve fotografije idealnih rekonstrukcija krune cara Dušana na portalu i zvaničnim profilima društvenih mreža Istorijskog muzeja Srbije, javnost je ostala zadivljena. Šest meseci je filigranista Goran Ristović Pokimica uz pomoć saradnika rekonstruisao raskošni simbol legitimnosti i božanske vlasti slavnog srednjovekovnog vladara.
Duže od pola veka Istorijski muzej Srbije prikuplja, evidentira, čuva, proučava i izlaže materijal iz istorije srpskog naroda i Srbije. Sve do prethodne godine izložbama posvećenim srpskom srednjem veku nedostajali su artefakti.
Malo, gotovo ništa nije ostalo od blaga srednjovekovnih vladara, njihovih insignija i odeće. A kako nam freske poručuju, na svojim portretima nosili su ono najfinije – skupoceno krzno i zlatotkane tunike po ugledu druge onovremene evropske vladare. I naravno, neizostavno vladarsko znamenje – krune.
Možda najvažniji trenutak u istoriji krunisanja srpskih vladara predstavlja krunisanje Stefana Prvovenčanog 1217. godine u Žiči krunom koju mu je darovao rimski papa Honorije III. U manastiru Žiča posle Prvovenčanog krunisalo se još sedam njegovih potomaka, sve do cara Dušana. Stefan Dušan krunisan je za kralja 1331. godine na saboru plemstva i sveštenstva u Svrčinu na jugu Kosova. Carem je proglašen 16. aprila 1346. godine u Skoplju. Tada su mu krunu zajedno na glavu stavili srpski patrijarh Joanikije i bugarski patrijarh Simeon.
Na inicijativu direktorke Muzeja dr Dušice Bojić, a uz podršku Ministarstva kulture, pokrenut je projekat idealne rekonstrukcije kruna srednjovekovnih srpskih vladara, koje će biti deo stalne postavke kada se Muzej preseli u zgradu Glavne železničke stanice u Beogradu.
Među prvima rekonstruisana je kruna, nešto više od 700 godina udaljenog od nas, kralja Milutina. Nesumnjivo je jedan od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih vladara iz dinastije Nemanjić, smatraju istoričari. U vreme njegove vladavine, koja je trajala od 1282. do 1321. godine, Srbija je prerasla u jednu od najjačih država na Balkanskom poluostrvu, a svoj uticaj i moć Milutin je iskazivao kroz gradnju crkava i zadužbina. Ženio se nekoliko puta, a poslednji put vizantijskom princezom Simonidom, ćerkom Andronika II Paleologa, koja je bila 40 godina mlađa od njega, a to mu je donelo veliki uticaj i ugled u tadašnjoj Evropi.
Vladao je 40 godina i sagradio 40 crkava, navodi arhiepiskop srpski Danilo II, njegov biograf i savremenik. Među njima su Gračanica, Bogorodica Ljeviška, Staro Nagoričane, Banjska i Kraljeva crkva u Studenici. U najmanjoj od svih, Kraljevoj crkvi, na svom vrhuncu je slikarstvo renesanse Paleologa, koja je nesumnjivo zahvatila i Srbiju. Ktitorski portret kralja Milutina sa zidova ove crkve poslužio je kao likovni predložak Goranu Ristoviću Pokimici da, uz pomoć saradnika Muzeja, istoričara umetnosti i profesora srpske srednjovekovne umetnosti Dragana Vojvodića, napravi idealnu rekonstrukciju, draguljima optočene, vladarske krune.
U radionici Simona i Marsela Čivljaka u izradi je i kruna Milutinove mlade kraljice, vizantijske princeze Simonide.
Pogledajte fotografije u galeriji:
Kako su izgledale krune srpskih vladara iz srednjeg veka? Istorijski muzej Srbije oživljava slavnu prošlost
Rudarstvom koje se razvilo u Milutinovo vreme, kao i osvajanjima kojima je proširio carstvo i ojačao trgovinu, on je napravio plodno tle svom unuku, prvo kralju, a onda i caru Dušanu, da granice Srbije proširi i stekne epitet silnog.
"Iako je kralj Milutin nesumnjivo posedovao i bogatije ukrašene krune, poput one koju nosi na fresci na ulazu u glavnu crkvu u manastiru Gračanica, gde je prikazan nasuprot supruge Simonide, zbog carske titule koja je po časti i činu na višem nivou od kraljevske, i osvajačkih dostignuća, Dušanova kruna je najraskošnije rekonstruisana", kaže dr Dušica Bojić.
Pozlaćeno srebro, rubini, safiri i biseri samo su neki od materijala pomoću kojih je filigranista Goran Ristović Pokimica za Istorijski muzej Srbije rekonstruisao raskošnu krunu slavnog srpskog vladara.
Između varošice Kratova i sela Zletova u današnjoj Severnoj Makedoniji nalazi se Lesnovo, zadužbina despota Jovana Olivera, a u crkvi freska vladara Dušana s krunom koja će po preseljenju Istorijskog muzeja Srbije u zgradu Glavne železničke stanice u Beogradu, postati deo stalne postavke, čiji će važan deo biti posvećen rađanju srpske države.
Kruna Dušanove supruge, koja se pored njega nalazi na fresci u Lesnovu, kraljice Jelene, takođe je rekonstruisana i delo je vajarke Jasminke Brkanović.
U planu je idealna rekonstrukcija kruna više srednjovekovnih vladara, počevši od Mihajla Stonskog sve do Đurađa Brankovića, a jedna od završenih jeste kruna despota Stefana Lazarevića. Ukupne težine 1434,37 grama, idealna rekonstrukcija despotove krune rađena je prema fresci iz njegove zadužbine manastira Manasija.
Prilike u vreme vladavine despota Stefana Lazarevića umnogome su drugačije od onih u kojim su stolovali njegovi prethodnici. Stefan Visoki je vladao Srbijom kao osmanski vazal, a onda, na samom početku petnaestog veka u vazalni odnos stupio je i sa Ugarskom. To se iščitava i iz krune koja je, za razliku od Dušanove i Milutinove koje su zatvorenog tipa s draguljem na vrhu, otvorenog tipa po ugledu na one koje su stajale na glavama zapadnoevropskih vladara.
Pored kruna, tim Muzeja je zajedno sa saradnicom kostimografkinjom Jelenom Stokućom, rekonstruisao i vladarsku odeću. "Prilikom izlaganja to će biti jedinstvena celina koja će prikazivati izgled srpskog srednjovekovnog vladara", kaže direktorka Dušica Bojić.
Iako je potvrđeno da će se Istorijski muzej Srbije iz zgrade na Trgu Nikole Pašića preseliti u zgradu Glavne železničke stanice, ne zna se kada će se to tačno desiti. Dok buduća stalna postavka sa svojim krunama i drugim brojnim svedočanstvima srpske istorije ne istupi pred publiku, idealne rekonstrukcije kruna srpskih srednjovekovnih vladara biće predstavljene na izložbi "U susret stalnoj postavci" krajem februara i početkom marta 2023. godine.
Možda će vas zanimati i:
-
Istraži Srbiju |
10. Oct 2022.
Neštedice je davala zlato radnicima da se izgradi ovaj hram: MANASTIR GRADAC, zadužbina srpske kraljice Jelene Anžujske
![Manastir Gradac]( "Manastir Gradac")
-
Kviz |
13. Jul 2022.
Uradite KVIZ i otkrijte koliko poznajete istoriju srednjovekovne Srbije: Koje pitanje vam je bilo najteže? (I deo)
![Freska cara Dusana iz manastira Lesnovo]( "Freska cara Dusana iz manastira Lesnovo")
-
Kviz |
18. Jul 2022.
Uradite KVIZ i otkrijte koliko poznajete istoriju srednjovekovne Srbije: Koliko ste tačnih odgovora imali? (II deo)
![Manastir Ravanica]( "Manastir Ravanica")
-
Istorija |
06. Dec 2021.
Ko je bio poslednji vladar dinastije Nemanjić? Zanemaren i prilično nepoznat, ostao je u senci slavnih rođaka
![Manasir Meteori gde je sahranjen monah Joasaf ili Jovan Uroš Duka Paleolog]( "Manasir Meteori gde je sahranjen monah Joasaf ili Jovan Uroš Duka Paleolog")
