Manastiri koji čuvaju baštinu Opštine Raška: "I tako poče zidati predivnu crkvu u ime presvete Bogorodice ..."

Istoričari Zapadnog rimskog carstva već od XII veka nazivaju Ibar i njegovu širu oblast – Raška, po najistočnijem gradu nemanjićke države, Rasu.

Ipak, sedišnji deo ibarske doline bio je naseljen i mnogo pre toga. Dve praistorijske kulturne grupe, vinčanska i starčevačka, strujale su vekovina dolinom Ibra. Između 300. i 800. godine pre nove ere ovo područje su naseljavali Dardanci, a u vreme rimske kolonizacije u ibarskoj dolini podignut je i grad Municipijum Dardanorum oko kog su se preplitali važni putevi.

Od XII veka Ibar se spominje u biografijama Stefana Nemanje. Onovremeni biografi pišu da je on nasledio deo svog otečestva: Ibar, Rasinu, Toplicu i Reke. Istoričari Zapadnog rimskog carstva već od XII veka nazivaju Ibar i njegovu širu oblast – Raška, po najistočnijem gradu nemanjićke države, Rasu.

U doba srpske srednjovekovne države područje Opštine Raška nalazilo se u samom jezgru i iz tog perioda datiraju tri značajna manastira: Končul, Nova Pavlica i Gradac. Danas su oni važni kulturno-istorijski spomenici koji svedoče o srpskoj srednjovekovnoj istoriji i čuvaju identitet naroda.

NA LEVOJ OBALI IBRA, još od oko 1175. godine ponosno stoji manastir Končul posvećen Svetom Nikoli, pa je u narodu poznat i kao Nikoljača. Prema predanju, Nikoljaču je podigao Stefan Nemanja, a u njemu je prvu noć svog bega za Hilandar, proveo Sveti Sava. U Končulu je zamonašen arhiepiskop Danilo II, a za vreme kralja Milutina manastir je bio sedište novoosnovane Ibarske episkopije. Najveći uspon manastir je doživeo u XIV i prvoj polovini XV veka.

Od druge polovine XV veka, dolaskom Turaka, za ovaj manastir počinju teška vremena. Opustošen je i srušen i u austrijsko-turskom ratu 1689. godine, a u ruševinama je ostao sve do 1861. godine kada je obnovljena manastirska crkva koja je jedino preostala od čitavog manastirskog kompleksa.

MANASTIR NOVA PAVLICA zadužbina je kosovskih junaka Stefana i Lazara Musića, sinova čelnika Muse, velikog župana Ibarske Župe i sestrića Kneza Lazara.

Smatra se da je manastir Nova Pavlica podignut i oslikan uoči Kosovskog boja, od 1383. do 1389. godine, a zajedno sa manastirom Stara Pavlica bio je u sastavu srednjovekovne Brveničke Župe.

Osnova manastirske crkve, posvećene Vavedenju Bogorodičinom, je u obliku trikonhosa, sa upisanim krstom i naglašenom kupolom, koja počiva na četiri vitka stuba. Na zapadnoj strani priprate uzdiže se kula sa zvonikom.

MANASTIR GRADAC

"I tako poče zidati predivnu crkvu u ime presvete Bogorodice praznik Blagoveštenja, ne mestu zvanom Gradac…"

Na obroncima planine Golije, u blizini važnog srednjevekovnog puta za Arilje, iznad reke Brvenice, nedaleko od nalazišta kamena za gradnju, na mestu bogatom izvorskim vodama, okruženom šumama i pašnjacima izgrađen je manastir Gradac.

Samo mesto Gradac je postojalo i pre osnivanja manastira i povezuje se sa vizantijskim utvrđenjem iz VI veka koje se nalazilo na uzvišenju iznad današnje građevine. U podnožju utvrđenja se nalazila i ranohrišćanska crkva čiji su temelji do danas sačuvani ispred Bogorodičine crkve u Gradcu. 

Manastirski kompleks čine dve crkve: veća, posvećena Presvetoj Bogorodici i manja, posvećena Svetom Nikoli. Veća crkva bila je grobno mesto ktitorke manastira, kraljice Jelene Nemanjić, žene kralja Uroša I, objašnjavaju na uređenom i aktivnom sajtu ovog manastira.

Iako tačna godina izgradnje nije poznata, zna se da je izgrađen krajem XIII veka, što se zaključuje na osnovu fresaka i arhitekture manastira. Najstarije pisano svedočanstvo o nastanku Gradca je Žitije kraljice Jelene koje je napisao arhiepiskop Danilo II u periodu između 1317. i 1324. godine.

"I tako poče zidati predivnu crkvu u ime presvete Bogorodice praznik Blagoveštenja, ne mestu zvanom Gradac… Zapovedila je da se sakupe svi narodi njezine države, i kada je to učinila, izabrala je od njih najbolje umetnike, hoteći da podignu predivno zdanje toga hrama, mnogo i nebrojeno zlato neštedice dajući svima radnicima… kao mudri i razumni stroitelj", stoji u Žitiju.

U narednom periodu, od dolaska Turaka, manastir je bio više puta rušen i obnavljan. Početkom XIX veka, kada je osnovano današnje mesto Gradac, u manastirskoj crkvi ponovo su počela bogosluženja. Od tog perioda postojala je potreba za potpunom obnovom manastira, a prvi konzervatorski radovi obavljeni su tokom 1948. i 1949. godine. Arheološka iskpavanja započela su 1962. godine, a tada je urađen i usvojen glavni plan za obnovu crkve.

Manastir Gradac danas je ženski manastir i veoma važno versko uporište, ali je ogroman i rad ovog manastira na očuvanju kulture i istorije srpskog naroda koji ga rado posećuje i boravi u njegovoj okolini u potrazi za mirom.

Tekst je objavljen u sklopu projekta koji je sufinansiran iz budžeta opštine Raška. Stavovi izneti u podržanom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Promo