Vekovima su zidine Carigrada bile neosvojive: Od Persijanaca do Osmanlija - najveće opsade grada na Bosforu

Mada su mnogi pokušavali da ga pokore, Carigrad je vekovima bio neosvojivi grad. Kojim je sve opsadama uspeo da se odupre, a sa kojom je nestalo celo jedno carstvo?

U vremenskom periodu od oko 1.100 godina (između 330. i 1453. godine), Carigrad je u proseku opsedan svakih pedeset godina i to od strane Slovena, Vikinga, Arapa, Persijanca, Turaka, Bugara, Avara i Gota. Prvi put je grad pao u ruke osvajača 1204. godine, kad su krstaši napali su Konstantinopolj i opljačkali ga. Iako su Vizantinci ponovo zauzeli grad 1261. godine, on nikada nije povratio svoju nekadašnju slavu i moć.

Godine 1453. godine, Turci Osmanlije, brojčano nadmoćniji i koristeći barut i topove, osvajaju Carigrad, a sa njim i Vizantijsko carstvo i započinju novo poglavlje u istoriji.

Viznaticni su odmah znali da moraju da izgrade dobar odbrambeni sistem. Vremenom su u tome i uspeli, a zidine su bile jedan od nekoliko razloga zašto je ovaj grad vekovima bio neosvojiv.

Legendarne Teodosijeve zidine bile su dvostruke 5,5 kilometara duge neprobojne zidine. Unutrašnji zid je bio visok 12 metara, 6 metara širok i imao je neverovatnih 26 kula. Spoljni zid je bio visok 9, a širok 2 metra, sa preko 60 kula. Ogromni šanac nalazio se 20 metara dalje od spoljnog zida i bio je 20 metara širok i 10 metara dubok. Ove kolosalne zidine su sve do pronalaska baruta bile neprobojne. 

Uz druge faktore, bedemi su Konstantinopolj činili neosvojivim, mada bilo je pokušaja da se grad pokori:

Opsada Carigrada 626. godine

Konstantinopolj je smešten na idelanom mestu na Bosforu, između Azije i Evrope, na raskrsnici trgovačkih puteva i morskog saobraćaja između Crnog i Sredozemnog mora. Da se na mestu antičkog grada Vizantiona izgradi nova prestonica, odredio je Konstantin Veliki 330. godine. 

Pored trgovinskog, Konstantinipolj je bio kulturni, verski i politički centar koji se neprestano širio narednih trista godina od osnivanja. A onda su počele prve krize.

Iako sam grad nije bio pod direktnom pretnjom, u vreme vladavine imperatora Foke koji je vladao od 602. godine, veći deo carstva pao je u ruke Persijanaca, Avara i Slovena.

Kada je na vlast došao Iraklije 610. godine, nakon što je zbacio Foku, odmah je potisnuo Persijance iz Male Azije. Njegov pohod je bio uspešan, ali je Konstantinopolj ostavio opasno izložen. To je iskoristila grupa Avara i 626. godine počela da opseda grad uz pomoć Slovena i Persijanaca.

Opsada je bila zajednički napor da se smanji efikasnost Iraklijevih pohoda. Ukupna snaga opsadnika iznosila je oko 80.000 ljudi. Sam grad je imao garnizon skromne veličine od 10-15.000 ljudi, ali je civilno stanovništvo u to vreme brojalo čak pola miliona i bilo je veoma motivisano da brani grad. Opsada je trajala skoro mesec dana, a za napadače se završila katastrofalno; svaki juriš je bio bezuspešan i obe flote su uništene. Avari i Sloveni su se povukli, a Persijanci su bili primorani da sklope mir i vrate sve prethodne posede.

Opsada Carigrada 674. godine

Omejadski kalifat je imao strategiju za zauzimanje grada. Polako su osvajali okolna područja i ostrvske i primorske tvrđave. Carigrad je  674. godine bio potpuno odsečen od ostatka carstva, a Arapi su svake (od 4) godine, započinjali niz prolećnih napada na sam grad ali bez uspeha.

Vizantinci su u to vreme počeli da razvijaju novo oružje poznato kao grčka vatra i nakon četiri godine napada konačno su uspeli efikasno da ga iskoriste i desetkuju arapsku flotu u Mramornom moru.

Tokom arapskih opsada u 6. i 7. veku, ovaj neugasivi plamen koji je mogao da gori i na vodi predstavljao je odlučujuću razliku. Vizantinci su potpuno uništili mnogo veće arapsku flotu i oslobodili grad.

Opasnost sa Severa

U 9. i 10. veku nova pretnja je uznemirila prestonicu. Ratovi su se skoro neprestano vodili protiv muslimana na istoku i kraljevstava u Grčkoj i južnoj Italiji, a bugarski ratovi su zahtevali stalne resurse. Međutim Vizantinci su prevideli plemena poznata pod imenom Rus, koja su se nalazile severno i zapadno od Crnog mora u blizini današnjeg Kijeva. Godine 860, grupa od 200 brodova izvršila je napad obalu Crnog mora i Bosfora i počela da hara i pljačka sva vizantijska predgrađa Carigrada van domašaja glavne odbrane.

Car Mihailo je bio okupiran Arapima i grad nije imao na raspolaganju vojsku da odbije napadače. Rusi su mesecima pljačkali, dok se nije pojavila vizantijska vojska i primorala ih na povlačenje.

Ove sukobe odlikovala je izuzetna brutalnost sa obe strane. Međutim, vremenom su se stvari promenile. Surovim neprijateljima je vizantijski vladar počeo da nudi novac. Varjaška garda postala je elitna jedinica telohranitelja vizantijskih careva od 10. do 14. veka. Njihova lojalnost i snaga postali su nadaleko poznati.

Gardu lojalnih ratnika su činili plaćenici iz redova Vikinga, Anglosaksonaca i Normana. Kada su 1204. godine krstaši zauzeli grad, Varjaška garda je nanela velike gubitke napadačima.

Četvrti krstaški rat

Zbunjujuća politika dovela je krstaše (Četvrti krstaški rat) pred vrata Konstantinopolja, a ne Egipta. Vojska od 20.000 vojnika logorovala je ispred grada. Na tronu Vizantijskog carstva su se tokom kasnog XII veka smenjivali nedovoljno sposobni vladari zbog kojih su vladali nemiri i unutar i izvan grada.

Zidovi koji su štitili Konstantinopolj od napada sa mora bili su visoki između 10-15 metara, i dodatno ojačani mnogim kulama. Istočna strana grada bila je okrenuta ka Zlatnom rogu. Iako zaštićeni ogromnim zidovima, Vizantinci su pojačali odbranu čudesnim inženjerskim podvigom, ogromnim gvozdenim lancem. Lanac je bio dugačak preko 750 metara. Štitio je ulaz u Zlatni rog i ako bi bio podignut, brodovi ne bi mogli da uđu ili izađu iz Zlatnog roga.

Kada su krstaši krenuli na Carigrad tokom 1203. godine, uprkos neprobojnim zidinama i lancu, branioci grada su bili bojažljivi. Kula Galata, koja je štitila Zlatni rog lancem, predala se nakon početnih borbi. Mnogo veća neprijateljska flota uspela je da se približi zidovima duž Roga i krene u napade sa brodova.

Vešti Varjaški gardisti su odbili napadače i stvorili prilike za protivnapad, ali car je pobegao iz grada. Nakon kraćeg primrija i mnogo zavrzlama oko izbora novog cara, krstaši su u martu 1204. godine ponovo napali i zaposeli Carigrad. 

Latini su u gradu osnovali svoje carstvo koje je postojalo skoro šezdeset godina. Latinsko carstvo je decenijama odbijalo pokušaje Vizantinaca koji su vladali iz Trapezunta da ponovo zauzmu grad. Pokušali su dva puta da vrate Konstantinopolj, ali bezuspešno. Konačno su uspeli 1261. godine.

Konačni slom

Neosvojivi bedemi, grčka vatra, lanac na Galati i cisterne činili su Konstantinopolj neosvojivim. Sam grad je bio žila kucavica carstva, pa je njegov pad 29. maja 1453. godine, značio kraj čitavog Vizantijskog carstva, iako su se despotovina Moreja i Trapezuntsko carstvo, održale još nekoliko godina.

Osmanskom vojskom komandovao je sultan Mehmed II poznat i kao Mehmed Osvajač, dok je vizantijsku vojsku predvodio car Konstantin XI Paleolog Dragaš, koji je u ovoj bici izgubio život.

Mehmed II je dobro znao da mu je za postizanje nemogućeg bila potrebna drugačija - do tada neviđena taktika.

Sultan je okupio veliku vojsku (neki istoričari tvrde da je bilo preko 200.000 vojnika, dok drugi kažu da ih je bilo duplo manje) i pun samopouzdanja stao je pred gradske zidine.

Opkolio je grad i sa mora i sa kopna, nakon čega je usledio neočekivani potez: gomilanje ratnih brodova oko gradske oblasti Galata - tada male đenovljanske trgovačke kolonije - na današnjoj evropskoj strani Istanbula.

Vojna kampanja trajala je više od 50 dana, vođena masovnim napadima topovima koji su udarali po zidovima kako bi otvorili rupu kroz koju bi se vojnici probili u grad.

Nakon što je osvojio grad, Mehmed II je učinio Carigrad novom prestonicom Osmanlija.

Zidovi Konstantinopolja, posebno Teodosijevi zidovi, bili su najnapredniji odbrambeni sistemi na svetu. Ova utvrđenja su savladana upotrebom baruta, posebno u obliku velikih topova, najavljujući veliku promenu u opsadnom ratovanju.

Ovaj događaj imao je dalekosežne posledice, jer su se Osmanlije konačno utvrdile na Balkanu i više ih ništa nije moglo sprečiti u njihovom pohodu na Evropu, koji će se okončati tek pred Bečom 1683. godine.

Pad Carigrada često se smatra događajem koji je označio kraj srednjeg veka. Nakon što je pao Carigrad, nad čitavom Evropom se nadvila senka sa istoka u vidu Osmanskog carstva koje je težilo i teritorijalnom i religijskom širenju.

Sa druge strane to je dovelo do okretanja Evropljana ka zapadu, istraživanju novih trgovinskih ruta, što dovodi do perioda velikih istraživača i moreplovaca, kao i otkivanja Amerike.