Odlučivali su ko vlada, a ko umire: Kako je nastala PRETORIJANSKA GARDA i ko je stao na put ovoj elitnoj vojnoj jedinci?

Osvrćući se na rimsku istoriju, istoričar Gi de la Bedojer je izjavio: "Avgust je stvorio potencijalno najopasniju instituciju koju je rimski svet ikada video."

Carstvo je tada bilo de fakto pod njihovom kontrolom, pa su odlučili da carski tron stave na aukciju. Dva moćna Rimljanina nadmetala su se u kupovini svog puta do vlasti. Senator Didije Julijan je ponudio svakom pretorijancu ogromnu sumu od 25.000 sestercija - što je bio iznos njihove petogodišnje plate.

Pretorijanci su pristali na novac, a Didije je postao car. Ali pošto novac nikada nije stigao, pretorijanci su se okrenuli protiv njega. Ubica se ušunjao u Didijevu kuću i odrubio mu glavu. Bio je to drugi car kog su pretorijanci ubili za manje od 70 dana u godini koja je postala poznata kao Godina pet careva.

Nakon što su se zakleli da će štititi rimske careve, pretorijanska garda je postala brutalni posrednik moći – a više careva je platilo cenu za poverenje koje su dali pretorijancima.

Kako je nastala pretorijanska garda?

Nije neobično to što su rimski carevi želeli elitne telohranitelje. Prvi rimski car, Cezar Avgust, došao je na vlast i uspostavio carstvo nakon što je rimski Senat brutalno ubio Julija Cezara, njegovog strica. Avgust je stvorio pretorijansku gardu kako bi zaštitio carsku porodicu.

Sama ideja o elitnoj jedinici telohranitelja datira iz Rimske republike. Komandanti bi angažovali lojalne čuvare da ih štite od ubica i napada. Ovi lični telohranitelji su štitili moćne Rimljane tokom građanskih ratova u Republici.

Avgust je odlučio da tu instituciju učini trajnom. Tako je 27. pre nove ere, prvi rimski car angažovao 4 500 ljudi, podelio ih u devet kohorti i uspostavio ih kao pretorijansku gardu. Tri pretorijanske kohorte su u Avgustovo vreme čuvale carsku palatu i patrolirale u blizini važnih javnih zdanja. Ostale jedinice su bile poslate u okolne italske gradove i samim tim odvojene kohorte nisu predstavljale opasnost po bezbednost vladara.

Vođe pretorijanaca, poznati kao prefekti, bili su jedini ljudi koji su mogli da nose oružje u carevom prisustvu.

Vremenom je pretorijanska garda rasla. Broj članova garde je narastao na 16.000, a uključivao je čak i konjicu. Moć garde je postajala opasna.

Pretorijanci su imali zadatak da proveravaju sve i svakoga za koga posumnjaju da je pretnja za cara. Infiltrirali bi se među narod tražeći neprijatelje, a u carevo ime su delovali i kao tajna egzekuciona sila.

Ljudi su ih se plašili, ali su isto tako postali velika pretnja i za careve.

Pretorijanska garda i zavere protiv careva

U Avgustovo vreme, pretorijanska garda je bila lojalno i časno telo. Ali nije prošlo mnogo dok se pretorijanci nisu počeli da se okreću protiv careva. Pretorijanci su, 41. godine nove ere, brutalno ubili Avgustovog praunuka, cara Kaligulu, nakon što ih je on navodno ponizio. Kaligula se im se podsmevao: "Neka me mrze, sve dok me se boje." 

Zavera koja je ispletena tom prilikom uključivala je i jedan broj senatora, ali su gardisti bili ti koji su izveli uklanjanje cara, njegove supruge i ćerke. Pretorijanci su ga, ne plašeći se, izboli nožem.

Kaligulin naslednik, Klaudije, dao je pretorijancima novčani bonus. Tradicija da carevi pretorijancima "poklanjaju" novac nastavila se tokom godina, jer su carevi želeli da zadrže pretorijance na svojoj strani.

Pretorijanski prefekti postajali su sve moćniji. 

Godine 217. nove ere, sve je slutilo da će prefekt Makrin postati car. U strahu da će ga car Karakala zbog toga pogubiti, Makrin je udario prvi i pretorijanci su ubili Karakalu u vojnom pohodu.

Makrinu se ispunila vizija i nasledio Karakalu na mestu cara. Ali godinu dana kasnije, pretorijanci su i njega ubili, nakon što je pokušao da uvede fiskalne reforme rimskoj vojsci.

Pretorijanci su postali moćna sila u rimskoj politici. I tokom nestabilnih perioda Rima - poput Godine pet careva 193. n.e. - pretorijanci su odlučivali ko vlada, a ko umire.

Kako je Konstantin raspustio ovu elitnu silu?

Osvrćući se na rimsku istoriju, istoričar Gi de la Bedojer je izjavio: "Avgust je stvorio potencijalno najopasniju instituciju koju je rimski svet ikada video."

Nekoliko careva je naslutilo opasnost pretorijanske garde. Godine 193. n.e., nakon što su pretorijanci ubili dva cara za nekoliko nedelja, Septimije Sever je pokušao da raspusti gardu.

"Nemoguće je zamisliti kaznu koja bi odgovarala vašim zločinima", ljutio se car, "zaslužujete da umrete 1000 puta."

Sever je pokušao obnovi gardu angažovanjem lojalnih legionara. Doba dinastije Severa (193-235) predstavljalo je po mišljenju modernih istoričara period očigledne militarizacije carstva. Sever je umnožio broj legija, podigao visinu vojničkih plata i duplirao broj pretorijanaca. Pored toga, od njegove vladavine pretorijanski prefekt postaje sve više i civilni administrator. Ali ubrzo su se i oni okrenuli protiv dinastije Severa.

Godine 235, pretorijanac Maksimin Tračanin, koga je car lično imenovao u gardu, predvodio je državni udar u kojem je ubijen Sever Aleksandar. Aleksandar Sever je u trenutku dolaska na presto još uvek bio maloletan i vlast su preuzele dve žene, Julija Meza i careva majka Julija Mameja. Na mesto pretorijanskog prefekta postavljen je iskusni pravnik Ulpijan koji je savesno vodio državne poslove. Međutim, Ulpijanov pokušaj da oduzme neke od privilegija pretorijancima pretvorio se u njihovu pobunu. Na kraju mladi car je dozvolio gardistima da ubiju svog prefekta i Ulpijan je postradao 228. godine. Slabost Aleksandra Severa pred vojskom pokazala se i kasnije kada je poslednji Sever 235. godine zbačen i kada su ga ubili legionari.

Aleksandrov naslednjik, Maksimin Tračanin je vladao kao car – sve dok i njega pretorijanci nisu ubili.

Više desetina rimskih careva je izgubilo život od mačeva pretorijanske garde.

Početkom četvrtog veka, car Konstantin je izborio svoj put do vlasti u opakom građanskom ratu protiv rivala kojeg su podržavali pretorijanci. Kada je preuzeo kontrolu nad carstvom 312. godine, Konstantin je raspustio gardu. Međutim, pretorijanski prefekti su i dalje bili savetnici cara.

Kako je pretorijanska garda trajala toliko dugo? Zašto su neki carevi verovali pretorijancima?

Mnogi carevi, poput Klaudija, nisu imali izbora. Drugi su ih smatrali korisnim u učvršćivanju autoriteta. Ali uglavnom je to bilo zato što su pretorijanci jednostavno bili previše moćni.

Konstantin je uspeo da ukine pretorijansku gardu tek pošto ih je pobedio na bojnom polju. Bez te odlučne akcije, pretorijanska garda bi možda nastavila svoju niz ubijanja ljudi koje je trebalo da štite.