Ko su Tatari (i kako su ih u srednjem veku pobedila dva srpska vladara)? Kratka istorija turkijskog nomadskog plemena

Nakon raspada Džingis-kanove imperije, Tatari su se poistovećivali sa zapadnim delom Mongolskog carstva.

Nakon raspada Džingis-kanove imperije, Tatari su se poistovećivali sa zapadnim delom Mongolskog carstva, koji je obuhvatao veći deo evropske Rusije i nazivan je Zlatna horda. Ovi Tatari su prihvatili sunitski islam u 14. veku.

Zbog unutrašnjih podela i raznih stranih pritisaka, Zlatna horda se raspala krajem 14. veka na nezavisne tatarske kanate Kazanj i Astrahan na reci Volgi, Sibir u zapadnom Sibiru i Krim. Rusija je osvojila prva tri od ovih kanata u 16. veku, ali je Krimski kanat postao vazalna država Turaka Osmanlija sve dok ga Katarina Velika 1783. nije pripojila Rusiji.

Rat sa srpskim vladarima

Učestvovali su u mnogim ratovima kao što su Rumunsko-krimski rat, Poljsko-kozačko-tatarski rat, ali su se borili i protiv vojske srpskih vladara kralja Dragutina i kralja Milutina Nemanjića.

U to vreme nezaustavljiva sila, Tatari su nizali pobede nad Kinom, srednjom Azijom, severoistočnom Rusijom koju su zauzeli i vladali njome 240 godina.

Nakon toga su krenuli ka Balkanu gde su opustošili i opljačali veći deo teritorija tadašnjih država. Uz pomoć Bugarske, počeli su da pljačkaju severne delove Srbije kojima je vladao kralj Dragutin. Pokušaj suprostavljanja Tatarima nije uspeo pa je kralj Dragutin tražio pomoć od brata, kralja Milutina. Njihove vojske su se ujedinile i osvojile grad Ždrelo i Braničevo sa Kučevom. Nakon toga uporna bugarsko-tatarska vojska je prodrla do Peći, ali je opet pretrpela poraz od kralja Milutina. Posle ove bitne sklopljen je mir između Bugarske i Srbije.

Tatarski vođa se nije slagao sa sklopljenim mirom i pripremao se za napad, ali ga je kralj Milutin preduhitrio i poslao diplomatsku misliju koja mu je ponudila mirovni ugovor. U ugovoru je kao zalog miru, stajalo da Milutin mora da pošalje sina Stefana (Stefan Dečanski) u Nogajev dvor, gde se je ovaj i ostao sve dok Nogaj nije premnuo. Time je okončan rat ova dva naroda. 

Gde žive Tatari?

Prvi Tatari su se 1236. godine nastanili na Krimsko poluostrvo i u južnu Ukrajinu. Žive u Krimu, Ukrajini, Turskoj, Rumuniji i mnogim drugim zemljama, ali razlike između njih skoro da ne postoje. Ovaj narod tečno govori krimsko-tatarski, ruski i ukrajinski jezik.

Kazanj, Tatarstan

Staro-tatarsko naselje je istorijski deo grada, a osnovano je u 16. veku. Kada je Ivan Grozni osvojio Kazanj, Tatare je oterao na periferiju grada. Za vreme njegove vladavine nije bilo dozvoljeno zidanje novih džamija, Tatari su mogli da idu samo u već postojeće. Dozvolu za zidanje novih džamija dobili su u vreme Katarine Velike, a nakon jedne njene posete izgrađena je prva kamena džamija.

Izvor: Fine Art Images / Heritage Images / Profimedia

Krimski Tatari

Krimski Tatari su imali svoju ulogu i u novijoj istoriji. Oni su činili osnovu Krimske Autonomne Sovjetske Socijalističke Republike, koju je uspostavila sovjetska vlada 1921. Ova republika je raspuštena 1945, međutim, nakon što je sovjetski lider Josif Staljin optužio oko 200.000 krimskih Tatara da su sarađivali sa Nemcima tokom Drugi svetski rat, masovno su deportovani u Uzbekistan i Kazahstan, gde im je korišćenje tatarskog jezika bilo zabranjeno. Svoja građanska prava povratili su 1956. u okviru programa destaljinizacije Nikite Hruščova, ali im nije bilo dozvoljeno da se vrate na Krim, koji je 1954. bio inkorporiran u Ukrajinu.

Tek početkom 1990-ih mnogi krimski Tatari su, iskoristivši raspad autoriteta sovjetske centralne vlade, počeli da se vraćaju na Krim nakon skoro pet decenija izgnanstva. Početkom 21. veka bilo ih je oko 250.000.

Izvor: Pictures From History / AKG / Profimedia

Život Tatara

U svojim kanatima Tatari su razvili složenu društvenu organizaciju, a njihovo plemstvo je sačuvalo svoje građansko i vojno vođstvo do ruskih vremena; različite klase običnih ljudi bili su trgovci i zemljoradnici. Na čelu vlade stajao je kan najistaknutije tatarske države (Kazanjski kanat), čiji se deo porodice direktnom pogodbom pridružio ruskom plemstvu u 16. veku. Ovo raslojavanje unutar tatarskog društva nastavilo se sve do Ruske revolucije 1917.

Od 9. do 15. veka, tatarska privreda se zasnivala na poljoprivredi i stočarstvu, a tako je do danas. Tatari su takođe razvili tradiciju zanatstva odnosno obrade drveta, keramike, kože, tkanine i metala i dugo su bili poznati kao trgovci. Tokom 18. i 19. veka, stekli su povlašćenu poziciju u širenju Ruske imperije kao komercijalni i politički agenti, učitelji i administratori novoosvojenih centralnoazijskih teritorija.

Imućni Tatari su gradili kuće na tri sprata. Za vreme Ruskog perioda u Kazanju je bilo zabranjeno da se kuće farbaju u više od dve boje, ali se pravilo nije poštovalo. Prvi sprat je bio od kamena i tu su bili dućani, a viši su bili od drveta. Na drugom spratu su živeli vlasnici kuća sa svojim porodicama, a na trećem je bila posluga. Svaka njihova kuća se delila na dva dela, muški i ženski. Ženski deo je bio u istočnjačkom stilu, dok je muški bio strogo u evropskom stilu.

Tatari su voleli nakit i da budu celi ukrašeni. To se moglo primetiti i kod žena i kod muškaraca. Masivni nakit, koji je bio težak oko 15 kilograma, bio je njihov zaštitni znak. Zbog njegove težine, veličine i s obzirom da se stavljao na različite delove tela, proizvodio je glasne zvukove, pa se govorilo da Tatara prvo čujete pa tek onda vidite.