Najstarija institucija koja čuva identitet srpskog naroda: Kako je osnovana Matica srpska?

Osnivači Matice srpske su živeli u različitim delovima Habzburške monarhije i pripadali su različitim drušvenim slojevima, ali ih je vezivala ista ideja.

Podstaknuti sa oba dešavanja, kod srpskih intelektualaca koji su živeli u Habzburškoj monarhiji rodila se misao o očuvanju i jačanju kulturnog identiteta srpskog naroda i njegovog uključivanja u savremene evropske tokove.

Bili su to mladi doktorand Jovan Hadžić i bogati poslovni ljudi: Đorđe Stanković, Josif Milovuk, Jovan Demetrović, Gavrilo Bozitovac, Andrija Rozmirović i Petar Rajić. Oni su živeli su u različitim sredinama, od Beča do Temišvara i od Dubrovnika do Pešte i pripadali su različitim društvenim slojevima, ali ih je vezivala ista ideja - da se okupe oko matice.

Prvo je 1824. godine pokrenut, sada čuveni, Letopis, a onda i 1826. godine u Budimpešti i Matica srpska.

Razvijena je bogata izdavačka delatnost. Matica srpska stvorila je brojne edicije, a među njima i jednu sa naglašenom prosvetiteljskom ulogom koja je nosila naziv Knjige za narod.

Poseban doprinos razvoju Matice srpske dao je i Sava Popović Tekelija, prvi srpski doktor pravnih nauka i jedan od najvećih dobrotvora, koji je 1838. godine izabran za predsednika.

Kao sledbenik prosvetiteljskih ideja, on se zalagao da Matica dobije atribute Srpske akademije nauka. Smatrao je da društvena elita okupljena oko nje treba da radi na rosvećivanju naroda, ali i da narod treba da čuva uspomenu na istaknute pojedince. Tekelija je testamentom odredio da jedna od prostorija pod upravom Matice srpske u peštanskoj palati Tekelijanum, po uzoru na Hram slavnih u Parizu, bude pretvorena u svojevrsni Srpski panteon. Tekelijina ideja o formiranju Panteona nije zvanično azmatrana, ali je Matica srpska decenijama prikupljala portrete i rukopise svojih časnika i dobrotvora. Tako je nastala zbirka koja predstavlja autentično svedočanstvo o uticaju pripadnika intelektualne elite i građanske klase na razvoj srpskog društva. (Iz Panteona Matice srpske, Sajt MS)

Matica srpska je 1864. godine preseljena iz peštanskog Tekelijanuma u novosadski Platoneum, a Novi Sad od tada ponosno nosi nadimak Srpska Atina, jer se smatralo da su se oko Matice srpske okupljali najobrazovaniji i najmudriji ljudi.

Dobrotvori i članovi Matice srpske su bili vladar Srbije Miloš Obrenović i njegov brat Jevrem, baron Jovan Nikolić od Rudne, vladar Crne Gore Petar II Petrović Njegoš, pripadnici kraljevske porodice Karađorđević, pisci, narodni tribuni, svetski poznati naučnici, poput Mihajla Pupina, ali i manje znani građani koji su svojim prilozima podržavali prosvetiteljsku misiju Matice srpske.

Izvor: Nenad Nedomacki/Shutterstock

U ulici koja nosi ime po njoj, Matice srpske, na broju jedan, u zgradi koju je za tu namenu poklonila velika dobrotvorka Marija Trandafil, danas radi oko 2000 naučnih radnika i saradnika koji su uključeni u više desetina naučnih i razvojnih projekata, u okviru Odeljenja za književnost i jezik, Leksikografskog odeljenja, Odeljenja za društvene nauke, Odeljenja za prirodne nauke, Odeljenja za likovne umetnosti, Odeljenja za scenske umetnosti i muziku i Rukopisnog odeljenja. Saradnici pripremaju priloge za deset Matičinih naučnih časopisa i rade na pripremi publikacija od kapitalnog značaja za srpsku kulturu i nauku, kao što su Srpska enciklopedija, Srpski biografski rečnik, Rečnik srpskog jezika, Pravopis…

Biblioteka Matice srpske ima više od 3.500.000 publikacija, a Galerija bogatu zbirku u kojoj je predstavljeno srpsko slikarstvo od XVIII do XX veka.

Tekst je objavljen u sklopu projekta koji je sufinansiran iz budžeta Grada Novog Sada. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.