Snažna i otmena - Petrovaradinska tvrđava i tajne njenog podzemnog sveta

Na Petrovaradinskij steni dostojanstveno stoji tvrđava koja duboko ispod površine zemlje krije uzbudljive priče i, vekovima stare, legende.

Neki od tih ilegalnih istraživača tragali su za skrivenim blagom Marije Terezije, neki za tajnim prolazom do Sremskih Karlovaca, Iriga, Novog Sada, Rume, pa čak i Beča, podstaknuti urbanim legendama.

Neki su samo obavljali radnje protivne moralu i zakonu, često nesvesni prave prirode hodnika, odbrambenog sistema u tursko-austrijskim minskim ratovima.

Međutim, Petrovaradinsku stenu, kako lokalitet zovu geolozi, a i sama "petra" znači stena, naseljavali su ljudi još od praistorije, pa arheološka otkrića sa početka ovog milenijuma ukazuju na ovdašnji život još od paleolita. Perfektan strateški položaj nisu preskočili ni Kelti, ni Rimljani koje nasleđuje Vizantija. Za Vizantijom stižu Ugari, a s dozvolom kralja Bele IV, ovde se nastanjuju monasi iz reda cistercita, za koje je specifično da vole da se osamljuju i tihuju. Smenom naroda i kultura, i utvrđenje menja gabarite i obrise, ali ne i funkciju. Turski putopisac Evlija Čelebija u srednjem veku za tvrđavu i njenu okolinu kaže sledeće:"Grad Varadin leži na obali reke Dunav, njegova citadela ima šestougaoni oblik, a nalazi se na jednom visokom brdu koje se diže nebu pod oblake. To je nepristupačan, čvrst i u istinu star grad... Grad ima sedam velikih kula, svi bastioni izgrađeni su skladno... U tvrđavi ima svega dve stotine daskom pokrivenih kuća bez ograda i bašta, zatim Sulejman-hanova džamija, skladište municije i žitni ambari... Na jugoistočnoj strani nalaze se samo bregovi i po njima sve sami vinogradi".

Poetski opis čuvenog Čelebije, može i da odvrati pažnju od prave namene "đave", kako danas najvećoj fortifikaciji na Dunavu tepaju Novosađani, odbijajući da prihvate nomenklaturu po kojoj je ona druga po veličini. Još veća nego što je sada, Petrovaradinska tvrđava podignuta je kao bastion i granična tačka između hrišćanstva i islama.

"Pola milenijuma Turci Osmanlije vodili su minske ratove, opsedali tvrđave mesecima ili godinama, osvajajući parcijalno infrastrukturu - prolaze za snabdevanje vodom, pekare, menjačnice tog vremena, kupleraje za potrebe vojske...", priča Šurbanović. Zatim bi se turski vojnici tajno infiltrirali, da bi na kraju pljačkali, palili... i išli dalje, osvajajući Evropu sve do Beča.

Izvor: Profimedia/Shutterstock Foto: Shutterstock

Borbe su se vodile na dva fronta - dole, bušenjem tunela ka tvrđavama, a gore nadzemnim dejstvima vojske, dok 1962. godine car Leopold I niej rekao - dosta. I finansirao izgradnju jedne od najmonumentalnijih i najlepših tvrđava u ovom delu sveta, što ona ostaje do danas.

Nad zemljom, Leopold je podigao fortifikaciju od šest delova, od kojih danas jedan fali, iz nauci nepristupačnog razloga, dok je drugi potonuo u Dunav ko zna kad. Mostobran je u ovom veku srušen i ugrađen u objekte druge namene, od običnih kuća do škola i bolnica. Međutim fascinantan splet podzemnih hodnika bio je i najveća "promašena investicija", kako se šali Šurbinović. Nikada nije bio upotrebljen u svojoj primarnoj svrsi. Eugen Savojski, kao jedan od najvećih austrijskih vojskovođa i državnika, graditelj bečkog Belvederea, godine 1716, sprečio je Turke u osvajanju Petrovaradina.

Bila je to petosatna bitka iz koje se rodila moderna Evropa, uz učešće oko 300.000 suprotstavljenih ratnika. U njoj je od ruke Savojskog postradao Damada ali-paša, što je njegove vojnike sasvim omelo, te sprečilo dalje širenje Otomanske imperije. Lavirint podzemnih hodnika, za koje više nije bilo potrebe zbog napretka tehnike, ispreda i priču kako se od tada ovde živelo. Pa 1918. godine, kad tvrđavu napuštaju Austrijanci, to je jedan gigantski magacin, a delom zatvor. U njemu su bili zatočeni i vožd Karađorđe posle sloma Prvog srpskog ustanka, i narodni lekar Vasa Pelagić, kao nosilac socijalističkih ideja, i hrvatski književnik Antun Gustav Matoš, uhapšen kao vojni dezerter.

Za vreme Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije, tuneli se koriste kao konjušnice, i za skladištanje razne robe.

Tokom Drugog svetskog rata u zamršenom spletu hodnika krili su se partizani, pokušavajući i da osmisle paklenu mašinu, razornu po okupatore. Tek po završetku ovog vojevanja, tvrđava je otvorena i za posetu civilnog stanovništva, a 1948. godine stavljena pod zaštitu države kao kulturno-istorijski spomenik.

Petrovaradinska tvrđava sa predgrađem - Vodenim gradom, danas služi meštanima, Novosađanima i gostima sa svih strana, za romantične šetnje. Zaljubljeni se poljube kod kapije Ludviga Badenskog. Gornji i Donji Ludvigov bastion, kao i Oficirski paviljon, i kapija Leopolda Prvog u funkciji su uživanja domaćih posetilaca i turista. Kasarna je pretvorena u hotel "Leopold", a Arsenal u Muzej grada Novog Sada, uličice su pune kafića.

Sa vidikovca na visokim bedemima, puca pogled na ravnicu, dok perspektiva iz donjeg rakusa opravdava nadimak tvrđave "Gibraltar na Dunavu", tako je ta scena velelepna. Zvezde se posmatraju iz Planetarijuma. Dominira otmeni stil Austrije 18. veka, za koji je prvenstveno zaslužan Leopold I, iz loze Habzburgovaca.

Barokni toranj sa satom prečnika dva metra, prepoznatljiv je simbol tvrđave. Brojevi na časovniku ispisani su rimskim oznakama, kao što je bilo pravilo na hrišćanskim crkvama. Najveća posebnost sata ipak su dužnosti kazaljki: mala pokazuje minute, a velika sate, kako bi ih jasno i izdaleka videli lađari i znali kada je vreme za smenu straže. Satni mehanizam se svakodnevno i danas navija ručno i zvoni pune sate.

"Grad na steni čvrst kao stena" i dalje vodi ratove koje ne namerava da izgubi, prateći dugu tradiciju mudrog vojevanja.

Tekst je objavljen u specijalnom izdanju National Geographic Srbija i Turističke organizacije Srbije, "Dunavom kroz Srbiju".